Czym jest mikrobiota jelitowa?
Co to jest mikrobiota jelitowa?
W przewodzie pokarmowym człowieka bytują różne mikroorganizmy – przede wszystkim bakterie, a także wirusy, grzyby, pierwotniaki i archeony. Tworzą one złożony ekosystem zwany mikrobiotą jelitową. Poszczególne odcinki układu pokarmowego – w zależności od panujących w nich warunków i pełnionych funkcji – mają inny skład mikrobioty. Najwięcej mikroorganizmów znajduje się w mikrobiocie jelita grubego – występuje tam ponad 1000 gatunków bakterii. Najmniej liczna i zróżnicowana mikrobiota występuje w żołądku, ponieważ kwaśne pH soku żołądkowego nie sprzyja większości drobnoustrojów.
W latach 70. XX wieku mikrobiolog Thomasa Luckey oszacował, że liczba komórek mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy 10-krotnie przekracza liczbę komórek ludzkiego ciała. Nowsze, bardziej zaawansowane badania przeprowadzone przez Rona Milo i Rona Sendera z Instytutu Naukowego Weizmanna w Izraelu oraz Shaua Fuchsa z Hospital for Sick Children w Toronto wskazują, że stosunek komórek bakteryjnych do ludzkich jest bliższy 1:1.
Z tematem mikrobioty wiąże się również termin mikrobiom, którego po raz pierwszy użył w 2001 roku amerykański genetyk i mikrobiolog, laureat Nagrody Nobla, Joshua Lederberg. Warto wiedzieć, że nie są to pojęcia tożsame. Mikrobiom obejmuje nie tylko mikroorganizmy, ale także ich materiał genetyczny oraz wzajemne interakcje i relacje z organizmem gospodarza.
Podsumowując – termin „mikrobiota” odnosi się do zbioru wszystkich mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy. Termin „mikrobiom” natomiast obejmuje zbiór genomów wszystkich drobnoustrojów wchodzących w skład mikrobioty.
Czym jest eubioza i dysbioza?
W zdrowych i prawidłowo funkcjonujących jelitach panuje równowaga, czyli eubioza. Charakteryzuje się ona przewagą dobroczynnych bakterii, które wspierają procesy trawienne i mechanizmy obronne organizmu.
Jeśli z jakiegoś powodu ta równowaga zostanie zaburzona, dochodzi do stanu zwanego dysbiozą. Dysbioza może zwiększać ryzyko wielu chorób przewlekłych, takich jak otyłość, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, alergie, nowotwory oraz choroby sercowo-naczyniowe. Ponadto może wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego, zwiększając podatność na zaburzenia nastroju i choroby psychiczne. Osłabia także mechanizmy obronne organizmu i zwiększa podatność na patogeny.
Dysbioza objawia się dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, takimi jak zaburzenia wypróżniania (biegunki, zaparcia), bóle brzucha, wzdęcia, nadmierne gazy, utrata masy ciała, brak apetytu oraz zmiana konsystencji i wyglądu stolca.
Co szkodzi mikrobiocie jelitowej?
Na mikrobiotę jelitową niekorzystnie wpływają m.in.:
- monotonna i nieurozmaicona dieta,
- przetworzona żywność,
- słodycze,
- używki,
- stres,
- zanieczyszczone środowisko,
- brak higieny,
- stosowanie leków, szczególnie antybiotyków.
Antybiotyki niszczą nie tylko patogeny, ale również pożyteczne bakterie, zmieniają skład i różnorodność mikrobioty, co zaburza eubiozę. Odbudowanie mikrobioty po kuracji antybiotykowej może trwać nawet kilka miesięcy.
Jakie czynniki wpływają na mikrobiotę jelitową?
Bakterie zasiedlające przewód pokarmowy należą głównie do czterech typów: Bacteroidetes, Firmicutes, Proteobacteria i Actinobacteria. Jednak skład mikrobioty jelitowej jest unikalny dla każdego człowieka. Zaczyna się on kształtować już w życiu płodowym pod wpływem m.in. sposobu odżywiania matki, przyjmowanych przez nią leków oraz przebytych infekcji. Na mikrobiotę jelitową noworodka wpływa także metoda porodu – inne drobnoustroje dominują u dzieci urodzonych siłami natury, a inne u tych, które przyszły na świat przez cesarskie cięcie. Karmienie piersią również odgrywa istotną rolę w kształtowaniu mikrobioty dziecka.
Uważa się, że skład mikrobioty w pierwszych 1000 dniach życia (wliczając okres prenatalny) może mieć istotny wpływ na podatność na choroby w przyszłości.
W dalszych etapach życia czynnikami kształtującymi skład mikrobioty jelitowej są m.in.:
- geny,
- wiek,
- miejsce zamieszkania,
- dieta,
- styl życia,
- stres,
- antybiotykoterapia,
- kontakt ze zwierzętami,
- aktywność fizyczna.
Jak mikrobiota jelitowa wpływa na nasze zdrowie?
Wpływ mikrobioty jelitowej na nasze zdrowie jest nieoceniony. Stanowi ona integralną część organizmu i jest uważana za superorgan, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania różnych układów i narządów.
Mikrobiota:
- wzmacnia barierę jelitową, chroniąc organizm przed szkodliwymi patogenami, stanami zapalnymi i infekcjami;
- produkuje substancje o działaniu antybakteryjnym i antywirusowym;
- wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego i stymuluje jego rozwój w pierwszych latach życia;
- pobudza do działania komórki odpornościowe obecne w jelitach;
- wytwarza enzymy, które rozkładają substancje niestrawialne lub trudnostrawialne dla człowieka;
- bierze udział w syntezie witaminy K, witamin z grupy B i kwasu foliowego;
- poprawia wchłanianie magnezu, wapnia, sodu i potasu;
- wpływa na działanie hormonów regulujących uczucie głodu i sytości;
- rozkłada złuszczone komórki nabłonkowe, składniki żółci, ksenobiotyki (obce i potencjalnie szkodliwe dla organizmu związki chemiczne), niektóre leki oraz związki rakotwórcze;
- przyczynia się do wytwarzania kwasu masłowego, który wykazuje działanie przeciwzapalne, wspiera prawidłowe funkcjonowanie bariery jelitowej, hamuje rozwój komórek nowotworowych jelita grubego oraz poprawia perystaltykę jelit i wzrost kosmków jelitowych.
Jedną z kluczowych funkcji mikrobioty jest jej udział w tzw. osi jelito-mózg, czyli dwukierunkowej i ciągłej komunikacji pomiędzy przewodem pokarmowym a mózgiem, która jest istotna dla prawidłowego rozwoju organizmu oraz utrzymania jego wewnętrznej równowagi (homeostazy).
Osłabiona kondycja psychiczna, spowodowana np. przewlekłym stresem, lękiem lub obniżonym nastrojem, może zmieniać skład mikrobioty, a tym samym wpływać na funkcjonowanie układu trawiennego. Z drugiej strony produkowane przez mikrobiotę neuroprzekaźniki, takie jak kwas gamma aminomasłowy (GABA), dopamina i serotonina, wpływają na nastrój, emocje i funkcje poznawcze.
Zmiany w składzie mikrobioty mogą przyczyniać się do zaburzeń nastroju, zaburzeń depresyjnych i stanów lękowych. Zaobserwowano również związek między dysbiozą a zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak choroba Parkinsona czy Alezheimera.
Nie bez powodu jelita nazywane są „drugim mózgiem”.
Jak dbać o prawidłowy skład mikrobioty jelitowej?
Oto kilka wskazówek:
- stosuj dietę bogatą w błonnik, który stanowi ważne źródło pożywienia dla bakterii jelitowych;
- wprowadź do diety produkty fermentowane, które zawierają żywe bakterie probiotyczne;
- ogranicz spożywanie żywności przetworzonej i słodyczy;
- unikaj używek;
- staraj się ograniczyć stresujące sytuacje;
- pij odpowiednią ilość wody;
- stosuj antybiotyki wyłącznie zgodnie z zaleceniami lekarza, a w trakcie antybiotykoterapii przyjmuj odpowiednio dobrane probiotyki;
- zadbaj o regularną aktywność fizyczną i odpowiednią ilość snu.
Wprowadzając te zmiany w swoje życie, dbasz o prawidłową i zróżnicowaną mikrobiotę jelitową, która zapewni Ci zdrowie i dobre samopoczucie.
Źródła:
https://forumpediatrii.pl/artykul/fakty-i-mity-probiotyki-mikrobiota-a-mikrobiom
https://diabetyk.org.pl/mikrobiota-jelitowa-czy-mamy-wplyw-na-jej-sklad/
https://celiakia.pl/mikrobiota-superorgan-ktory-programuje-nasze-zdrowie/
https://www.biorxiv.org/content/10.1101/036103v1.full.pdf+html
https://www.nature.com/articles/nature.2016.19136
https://hipoalergiczni.pl/mikrobiota-ile-mikroorganizmow-mieszka-w-czlowieku/
Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka — implikacje w praktyce lekarza rodzinnego; Mirosława Gałęcka, Anna M. Basińska, Anna Bartnicka; „Forum Medycyny Rodzinnej” 2018, tom 12, nr 2, str. 50–59.
Mikrobiota jelitowa – nieoceniony strażnik odporności i witalności organizmu, Sabina Ziółkowska, Noëlle Kijek, Klara Malinowski, Paulina Kostrzewska; „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2022, Tom 28, Nr 1, str. 8–14.
Wpływ mikrobioty jelitowej na mózg, funkcje poznawcze i emocje, Jagna Żakowicz, Aleksandra Bramorska, Wanda Zarzycka, Anna Kovbasiuk, Katarzyna Kuć, Aneta Brzezicka, „Kosmos. Problemy nauk biologicznych” 2020, Tom 69, nr 1, str. 45–58.