Czym jest bilans zdrowia dziecka?
Czym jest bilans zdrowia dziecka?
Bilans zdrowia to bezpłatne badanie profilaktyczne, które umożliwia ocenę rozwoju dziecka na różnych etapach jego życia. Przeprowadzane jest w ramach Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ) przez lekarza rodzinnego lub pediatrę, we współpracy z pielęgniarką. W Polsce obowiązuje od 1976 roku.
Czy bilans zdrowia jest obowiązkowy?
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia dziecko ma prawo do bilansu zdrowia, a lekarz ma obowiązek go wykonać. Tego obowiązku nie mają jednak rodzice, którzy mogą, ale nie muszą zgłaszać się z dzieckiem na to badanie. Jednak zarówno specjaliści, jak i Ministerstwo Zdrowia, zalecają jego regularne wykonywanie.
Dlaczego warto wykonać bilans zdrowia?
Bilans zdrowia to bardzo ważne badanie, które umożliwia monitorowanie zdrowia dziecka od najmłodszych lat aż do osiągnięcia dorosłości. Pozwala ocenić, czy dziecko rozwija się prawidłowo, a także wykryć ewentualne nieprawidłowości na wczesnym etapie. Dzięki temu można wdrożyć leczenie, zapobiegające dalszemu pogłębianiu problemu. Badanie przeprowadza się u zdrowego dziecka.
Podczas bilansu ocenia się, czy nie występują:
- wady wzroku, słuchu i postawy;
- nieprawidłowe ciśnienie tętnicze;
- zaburzenia psychosomatyczne;
- zaburzenia wzrostu;
- niedowaga lub otyłość;
- problemy w rozwoju psychicznym.
U starszych dzieci badanie pozwala ocenić gotowość do rozpoczęcia nauki oraz sprawdzić, czy stan zdrowia nie utrudnia dalszej edukacji lub wyboru zawodu. Dodatkowo umożliwia ocenę prawidłowości dojrzewania płciowego.
Kiedy przeprowadza się bilans zdrowia?
Harmonogram badań określa rozporządzenie Ministra Zdrowia. Pełną listę bilansów można znaleźć w książeczce zdrowia dziecka oraz na stronie pacjent.gov.pl. Najwięcej badań odbywa się w pierwszym roku życia.
- Bilans noworodka (tzw. „bilans zero”) przeprowadza się w szpitalu tuż po narodzinach. Jego celem jest wykrycie ewentualnych wad i nieprawidłowości powstałych w trakcie ciąży lub podczas porodu. Noworodka mierzy się, waży, ocenia jego budowę oraz zachowanie. W skali Apgar ocenia się: oddychanie, akcję serca, napięcie mięśni, kolor skóry i odruchy. Medycy wykonują także badania przesiewowe słuchu oraz w kierunku mukowiscydozy, fenyloketonurii, wrodzonej niedoczynności tarczycy i dysplazji stawów biodrowych.
- Pierwsza porada patronażowa odbywa się między 1. a 4. tygodniem życia i jest przeprowadzana przez położną lub lekarza POZ. Obejmuje wywiad z rodzicami, badanie fizykalne, ocenę rozwoju fizycznego i neurologicznego oraz sprawdzenie występowania żółtaczki i dysplazji bioder.
- Bilans w kolejnych miesiącach obejmuje pomiary wzrostu, masy ciała, obwodu głowy i klatki piersiowej. Między 2. a 6. miesiącem życia (w terminie szczepień ochronnych) ocenia się także stan neurologiczny i wiek zębowy. Przeprowadza się test reakcji słuchowych, a u chłopców dodatkowo sprawdza obecność jąder w mosznie. W 9. miesiącu lekarz ponownie wykonuje test słuchu oraz kontroluje zgodność wykonanych szczepień z kalendarzem szczepień (Program Szczepień Ochronnych).
- Bilans roczniaka (12. miesiąc) obejmuje ocenę rozwoju fizycznego i psychomotorycznego, test reakcji słuchowych, pomiar ciśnienia tętniczego oraz kontrolę szczepień.
- Bilans dwulatka oprócz wcześniejszych badań obejmuje także obliczenie współczynnika masy ciała (BMI) oraz badania przesiewowe wzroku, np. test Hirschberga wykrywający zeza.
- Bilans czterolatka rozszerza zakres oceny o higienę jamy ustnej.
- Bilanspięciolatka polega na powtórzeniu wcześniejszych badań.
- Bilans sześciolatka ocenia gotowość do rozpoczęcia nauki. Sprawdza się rozwój fizyczny, umysłowy i emocjonalno-społeczny dziecka. Kontroluje się wzrost, wagę, uzębienie, mowę, słuch, ciśnienie tętnicze oraz postawę ciała. Dodatkowo ocenia się lateralizację, czyli dominującą półkulę mózgową, a u chłopców wykonuje się badanie narządów płciowych.
- Kolejny bilans przeprowadza się u dzieci w wieku 9–10 lat (III klasa szkoły podstawowej). Przebiega on podobnie jak u sześciolatków, ale dodatkowo obejmuje badanie tarczycy, wzroku, widzenia barw oraz ocenę dojrzewania płciowego. Sprawdza się także, czy dziecko dobrze przystosowuje się do środowiska szkolnego i społecznego. W razie potrzeby kierowane jest na badania specjalistyczne.
- Bilans przeprowadzany w wieku 13–14 lat ocenia przebieg dojrzewania płciowego. Sprawdza się wzrost, ostrość wzroku i ciśnienie tętnicze. Wstępnie określa się także ewentualne przeciwwskazania zdrowotne do wyboru zawodu. Podobny przebieg ma bilans przeprowadzany w wieku 16–17 lat.
- Ostatni bilans, przeprowadzany do ukończenia 19. roku życia, ocenia rozwój fizyczny i psychiczny nastolatka. Lekarz porusza również tematy związane ze zdrowym stylem życia, przyszłym rodzicielstwem, wpływem używek na zdrowie oraz planami zawodowymi.
Jak się przygotować do bilansu zdrowia dziecka?
Bilans zdrowia nie wymaga specjalnych przygotowań. Ważne jest jedynie, aby dziecko było zdrowe – w przypadku infekcji wizytę należy przełożyć. Na badanie trzeba zabrać książeczkę zdrowia dziecka oraz pełną dokumentację medyczną. Warto także przygotować listę pytań do lekarza i zarezerwować na wizytę około godziny.
Jak przebiega bilans zdrowia dziecka?
Dzieci poniżej 16. roku życia muszą stawić się na bilans z rodzicem lub opiekunem prawnym. Starsze mogą odbyć wizytę samodzielnie.
Badanie rozpoczyna się od rozmowy lekarza z rodzicami i analizy dokumentacji medycznej. Następnie lekarz ocenia wzrost i wagę dziecka, a wyniki nanosi na siatki centylowe, co pozwala określić, czy rozwój przebiega prawidłowo. Kontroluje także postawę ciała, proces dojrzewania płciowego i stan uzębienia. Osłuchuje klatkę piersiową, aby wykryć ewentualne nieprawidłowości w układzie sercowo-naczyniowym i oddechowym.
Wnioski z badania zapisywane są w dokumentacji medycznej i książeczce zdrowia dziecka, co umożliwia śledzenie zmian między kolejnymi bilansami. W razie potrzeby lekarz może skierować dziecko na dodatkowe badania specjalistyczne.
Bilans zdrowia to również okazja dla rodziców do rozmowy z lekarzem. Mogą wyjaśnić wątpliwości, uzyskać porady i dowiedzieć się, jak wspierać rozwój dziecka.
Najlepiej, gdy kolejne bilanse przeprowadza ten sam lekarz, który zna historię zdrowotną dziecka. Regularne badania pozwalają na bieżąco monitorować jego rozwój i szybko reagować na ewentualne problemy.
Źródła:
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001078/T/D20191078L.pdf
https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/zaprowadz-dziecko-na-bilans-zdrowia
https://www.nfz-katowice.pl/dokumenty/8/Strona_GW_11-10-2013.pdf