Dlaczego chrapiemy?

Podczas snu wiotczeją tkanki miękkie podniebienia i gardła. Wskutek tego przestrzeń, przez którą przepływa powietrze, zwęża się. U osób zdrowych mimo tego zwężenia między gardzielą a języczkiem pozostaje szczelina, umożliwiająca swobodne oddychanie. Czasem jednak zwężenie jest tak duże, że szczelina zatyka się, utrudniając oddychanie, a przemieszczające się powietrze wprawia tkanki miękkie w drganie, powodując charakterystyczny dźwięk chrapania.

Chrapanie nie jest chorobą i jeśli występuje sporadycznie, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Oznacza jedynie, że w gardle lub nosie występuje przeszkoda utrudniająca przepływ powietrza. Sytuacja zmienia się jednak, gdy chrapanie nasila się i towarzyszy mu spłycenie oddechu – może to być objaw groźnej choroby, jaką jest obturacyjny bezdech senny.

Co to jest bezdech senny?

Bezdech senny to zatrzymanie lub znaczne spłycenie oddechu podczas snu. Krótkie, kilkusekundowe przerwy w oddychaniu mogą występować naturalnie, zwłaszcza podczas zasypiania. Problem pojawia się, gdy epizody te trwają ponad 10 sekund i powtarzają się wielokrotnie w ciągu nocy.

Bezdech senny prowadzi do niedotlenienia organizmu i wybudzeń ze snu, często nieuświadomionych. Choroba stanowi zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia, i wymaga leczenia.

Jakie są rodzaje bezdechu sennego?

Najczęściej występuje obturacyjny bezdech senny (OBS). Jest on związany z rozluźnieniem mięśni i tkanek miękkich gardła podczas snu oraz zaburzeniami przepływu powietrza przez górne drogi oddechowe. OBS występuje mimo prawidłowej lub wzmożonej pracy mięśni oddechowych.

Rzadziej spotykanym typem choroby jest centralny bezdech senny (CBS), w którym dochodzi do całkowitego zatrzymania przepływu powietrza przy jednoczesnym zatrzymaniu ruchów oddechowych klatki piersiowej i brzucha. Przyczyną CBS jest najczęściej ciężka niewydolność serca, rzadziej – uszkodzenie ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego.

Wyróżnia się również mieszany bezdech senny, łączący objawy typu obturacyjnego i centralnego.

W tym artykule skupimy się na obturacyjnym bezdechu sennym.

Jakie są objawy obturacyjnego bezdechu sennego?

Obturacyjny bezdech senny wpływa na ogólne funkcjonowanie, a jego objawy – mimo, że to choroba związana ze snem – występują nie tylko w nocy, ale również w dzień.

Wiemy już, że jednym z objawów obturacyjnego bezdechu sennego jest chrapanie – często głośne i przerywane momentami niepokojącej ciszy. Wśród innych nocnych objawów OBS można również wymienić:

niespokojny sen;
wielokrotne i nagłe wybudzanie się ze snu;
trudności z zaśnięciem po wybudzeniu się;
uczucie dławienia się podczas snu;
uczucie suchości w jamie ustnej;
nadmierna potliwość;
kołatanie serca;
ból w klatce piersiowej;
przyspieszony oddech;
zgaga;
częste oddawanie moczu w nocy.

Symptomy obturacyjnego bezdechu sennego pojawiają się również w ciągu dnia. Warto zwrócić uwagę na:

zaburzenia pamięci i problemy z koncentracją;
poranne bóle głowy;
uczucie zmęczenia wynikające z obniżonej jakości snu;
nadmierną senność utrudniającą funkcjonowanie;
zasypianie podczas różnych czynności (np. spotkań, oglądania telewizji, prowadzenia samochodu),
zaburzenia nastroju i stany depresyjne;
spadek libido;
impotencję u mężczyzn.

Czynniki ryzyka – kto jest najbardziej narażony na bezdech senny?

Bezdech senny dotyka głównie osoby dorosłe, zwykle mężczyzn po 40. roku życia i kobiety po menopauzie. Występowaniu OBS sprzyja także:

otyłość;
duży obwód szyi;
zaburzenia drożności nosa (skrzywiona przegroda nosowa, przerost małżowin nosowych)
wydłużone podniebienie miękkie;
przerośnięty języczek;
powiększone migdałki;
polipy;
nieprawidłowa budowa żuchwy;
choroby układu oddechowego (np. astma, przewlekłe obturacyjne zapalenie płuc POChP);
choroby powodujące niedrożność nosa (np. alergiczny nieżyt nosa);
inne choroby, takie jak niedoczynność tarczycy i akromegalia (nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu).

Ryzyko wystąpienia obturacyjnego bezdechu sennego rośnie również u osób palących, przyjmujących leki nasenne lub uspokajające, spożywających alkohol (zwłaszcza wieczorem) i objadających się przed snem.

Bezdech senny u dzieci

Bezdech senny występuje również dzieci, chociaż rzadziej niż u dorosłych. Najczęściej dotyczy dzieci w wieku 3–6 lat. Może również występować u niemowląt, szczególnie wcześniaków lub dzieci z wadami wrodzonymi.

Ryzyko wystąpienia bezdechu sennego u dziecka zwiększają: otyłość, powiększenie migdałków podniebiennych lub gardłowych, anomalie w budowie twarzoczaszki, zespół Downa, dziecięce porażenie mózgowe, alergie oraz przewlekłe choroby układu oddechowego, takie jak astma.

Czym grozi bezdech senny?

Nieleczony bezdech senny prowadzi do groźnych powikłań zdrowotnych, między innymi:

zwiększa ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym nadciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca, choroby niedokrwiennej serca, zawału serca;
wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, prowadząc do udaru mózgu lub epizodów przemijającego niedokrwienia mózgu;
zwiększa ryzyko cukrzycy, refluksu żołądkowo-przełykowego, nerwicy i depresji;
może prowadzić do nagłego zgonu w wyniku powikłań sercowo-naczyniowych.

Osoby z obturacyjnym bezdechem sennym, ze względu na senność i problemy z koncentracją, częściej powodują wypadki w pracy oraz kolizje drogowe. W Unii Europejskiej chorzy na OBS mają ograniczone możliwości prowadzenia pojazdów i muszą posiadać zaświadczenie lekarskie potwierdzające brak przeciwwskazań. Kierowcy zawodowi są zobowiązani do badań w kierunku bezdechu sennego.

U dzieci bezdech senny może prowadzić do: trudności w nauce, zaburzeń wzrostu, problemów kardiologicznych, zaburzeń zachowania, takich jak impulsywność, agresja i trudności w kontrolowaniu emocji.

Bezdech senny – diagnoza

W diagnostyce bezdechu sennego stosuje się następujące badania:

ocena w skali senności Epworth – pacjent ocenia stopień senności w ciągu dnia podczas wykonywania różnych czynności;
polisomnografia – najdokładniejsze badanie przeprowadzane w warunkach szpitalnych. Podczas snu rejestruje się parametry oddychania, chrapania, saturację, ruchy klatki piersiowej, czynność serca, aktywność mózgu, ruch gałek ocznych, napięcie mięśni oraz efektywność snu. Badanie pozwala na jednoznaczną diagnozę, określenie stopnia zaawansowania choroby i różnicowanie z innymi schorzeniami o podobnych objawach;
poligrafia – uproszczona wersja polisomnografii, wykonywana w warunkach domowych po konsultacji z lekarzem. Badanie ocenia zaburzenia oddychania podczas snu, ale nie rejestruje aktywności mózgu, ruchu gałek ocznych i napięcia mięśni, dlatego jest mniej dokładne. W wielu przypadkach poligrafia jest wystarczająca do postawienia diagnozy i rozpoczęcia leczenia.

Jak leczyć bezdech senny?

W zależności od przyczyn bezdechu sennego jego leczeniem może zajmować się laryngolog, pulmonolog, neurolog lub somnolog, czyli specjalista od zaburzeń snu.

Najskuteczniejszą metodą leczenia obturacyjnego bezdechu sennego jest terapia CPAP (ang. Continous Positive Airway Pressure). Polega ona na stosowaniu podczas snu aparatu połączonego z maską, który wytwarza stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych. Dzięki temu powietrze swobodnie przepływa, zapobiegając zapadaniu się tkanek gardła.

Alternatywą dla CPAP są stymulatory nerwu podjęzykowego, które pobudzają nerwy odpowiedzialne za napięcie mięśni języka, zapobiegając zamykaniu dróg oddechowych. Metoda ta nie sprawdza się jednak u pacjentów z otyłością lub wadami anatomicznymi twarzoczaszki.

W niektórych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna. To rozwiązanie zalecane jest pacjentom z anatomicznymi wadami górnych dróg oddechowych, takimi jak przerost podniebienia miękkiego, skrócona żuchwa czy powiększone migdałki. Pacjentom z nieprawidłową budową żuchwy zaleca się leczenie operacyjne lub ortodoncyjne z zastosowaniem specjalnego aparatu wysuwającego żuchwę, który zakłada się na noc.

Proces leczenia OBS wspiera zmiana stylu życia, obejmująca: