Dopamina - czym jest i jakie ma funkcje?
Czym jest dopamina?
Dopamina to organiczny związek chemiczny. Powstaje w mózgu – a dokładnie w komórkach nerwowych zlokalizowanych w jego różnych obszarach, zwanych neuronami dopaminergicznymi. W mniejszym stopniu produkuje ją również kora nadnerczy. W organizmie dopamina pełni jednocześnie rolę neuroprzekaźnika i hormonu. Działa zarówno w obwodowym, jak i ośrodkowym układzie nerwowym.
Dopamina należy do grupy katecholamin, podobnie jak adrenalina i noradrenalina. Wpływa na wzrost ciśnienia tętniczego i siłę skurczu serca, dlatego stosuje się ją jako lek w sytuacjach zagrożenia życia. Występuje nie tylko w mózgu, ale także w trzustce, pęcherzykach płucnych, sercu, naczyniach krwionośnych i nerkach. Potocznie nazywana jest hormonem szczęścia, dobrego samopoczucia, stresu, a nawet miłości.
Jak powstaje dopamina?
Dopamina powstaje z tyrozyny, aminokwasu naturalnie występującego w produktach żywnościowych bogatych w białko. Proces ten zachodzi pod wpływem specjalnych enzymów. Gotowa dopamina przechowywana jest w pęcherzykach wewnątrz neuronów dopaminergicznych i uwalniana wtedy, kiedy jest potrzebna.
Jak działa dopamina?
Dopamina reguluje wiele procesów w organizmie, a jej rola zmienia się w zależności od stężenia oraz miejsca, w którym jest aktywna. Jako neuroprzekaźnik przekazuje informacje między komórkami nerwowymi, oddziałując na różne procesy neurologiczne:
- reguluje napięcie mięśniowe, koordynację motoryczno-zmysłową, inicjonowanie ruchów i orientację przestrzenną;
- uczestniczy w procesie uczenia się, zwiększa koncentrację i ułatwia zapamiętywanie;
- zwiększa motywację do działania i reguluje mechanizm nagrody – jej poziom wzrasta, kiedy robimy coś przyjemnego;
- może zwiększać ryzyko uzależnienia się od działania różnych substancji, takich jak np. alkohol, narkotyki czy nikotyna;
- sprawia, że czujemy się szczęśliwi i pełni energii;
- wpływa na budowanie relacji międzyludzkich i instynkt macierzyński;
- u osób zakochanych wzmacnia uczucie euforii, zwiększa tętno i przyspiesza przepływ krwi;
- odpowiada za satysfakcję seksualną;
- reguluje stan sen-czuwanie;
- reguluje wydzielanie hormonów takich jak prolaktyna, gonadotropiny i hormon wzrostu.
Poza układem nerwowym dopamina wpływa także na:
- regulację ciśnienia tętniczego krwi;
- wydalanie sodu i moczu z organizmu;
- zmniejszenie produkcji insuliny w trzustce;
- osłabienie aktywność limfocytów w układzie odpornościowym;
- perystaltykę jelit i procesy trawienne;
- prawidłowe ukrwienie błony śluzowej żołądka i jelit;
- pracę gruczołów endokrynnych.
Dopamina jest stosowana także jako lek we wstrząsie septycznym i kardiogennym, przy zawale serca, w ostrej niewydolności nerek oraz przy zbyt niskim ciśnieniu. Stosuje się ją wyłącznie na zlecenie lekarza, a jej działanie zależy od podanej dawki.
Nieprawidłowe stężenie dopaminy – czym grozi nadmiar i niedobór dopaminy?
Zarówno niedobór, jak i nadmiar dopaminy są szkodliwe dla zdrowia.
Przy zbyt niskim poziomie dopaminy pojawia się zmęczenie, wewnętrzne napięcie, zespół niespokojnych nóg, brak motywacji, spadek energii, wahania nastroju, problemy z koncentracją, osłabienie pamięci, problemy ze snem, spadek libido, bierność i apatia, a nawet stany depresyjne.
Obniżony poziom dopaminy może wzmagać objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD. Wiąże się go również z podwyższonym ryzykiem występowania choroby Parkinsona, która rozwija się wraz z zanikiem komórek nerwowych w mózgu odpowiedzialnych za produkcję dopaminy. Objawy Parkinsona – takie jak m.in. sztywnienie mięśni, drżenie spoczynkowe czy niewyraźna mowa – pojawiają się, kiedy obumrze 80% neuronów. Chorobę leczy się lekami zwiększającymi stężenie dopaminy w mózgu.
Oznaką zbyt wysokiego poziomu dopaminy są zaś zaburzenia koncentracji, gonitwa myśli, zaburzenia racjonalnego myślenia, brak trzeźwej oceny sytuacji, tendencja do ryzykownych zachowań, omamy i halucynacje.
Nadmiar dopaminy może zwiększać ryzyko rozwoju choroby ośrodkowego układu nerwowego, zwanej pląsawicą Huntingtona, która objawia się obniżonym napięciem mięśniowym i występowaniem mimowolnych, nieskoordynowanych ruchów ciała.
Nadmierne wydzielanie dopaminy i pobudzenie określonych receptorów w mózgu mogą przyczyniać się do rozwoju schizofrenii. Schizofrenia charakteryzuje się występowaniem urojeń, omamów słuchowych, wzrokowych i dotykowych, nieadekwatną oceną sytuacji i otoczenia, apatią, poczuciem zagubienia.
Obie choroby leczy się neuroleptykami, które blokują receptory dopaminowe w ośrodkowym układzie nerwowym.
Dopamina a uzależnienie
Kiedy robimy coś przyjemnego lub odbieramy coś jako nagrodę, mózg uwalnia dopaminę. Uwalnia ją również wtedy, gdy sięgamy po różne substancje odurzające. Mózg zapamiętuje, że pewne substancje lub zachowania dają przyjemność, więc dąży do ich powtarzania. Dopamina może więc zwiększać ryzyko uzależnienia, nie jest jednak jedynym czynnikiem za to odpowiedzialnym. Mechanizm ten jest bardziej skomplikowany, a dopamina to tylko jeden z czynników biorących w nim udział.
Jak zbadać poziom dopaminy?
Poziom dopaminy można oznaczyć na podstawie próbki krwi lub – w niektórych przypadkach – próbki moczu. Badanie to zleca się przy podejrzeniu nadciśnienia tętniczego wtórnego oraz innych chorób związanych z niedoborem lub nadmiarem dopaminy.
Jak regulować poziom dopaminy?
Poziom dopaminy można regulować naturalnymi metodami, które nie wywołują negatywnych skutków związanych z jej nadmierną stymulacją. Jedną z nich jest odpowiednio zbilansowana dieta oparta na naturalnych, nieprzetworzonych produktach i ograniczeniu cukru.
Ponieważ prekursorem dopaminy jest aminokwas tyrozyna, w celu stymulacji produkcji dopaminy zaleca się spożywanie produktów bogatych w tyrozynę, takich jak nabiał, drób, nasiona dyni i sezamu, migdały, rośliny strączkowe, awokado oraz banany.
Istotnym czynnikiem stymulującym wydzielanie dopaminy jest aktywność fizyczna. Wystarczy kilkanaście minut spaceru, jazdy na rowerze lub innego ulubionego sportu, by zauważyć poprawę samopoczucia.
Na poziom dopaminy wpływają również odpowiednia ilość snu, słuchanie muzyki (zwłaszcza instrumentalnej), ekspozycja na słońce, spędzanie czasu z bliskimi, medytacja, skupienie na wymagających uwagi czynnościach oraz detoks od internetu i mediów społecznościowych.
Źródła:
https://www.mp.pl/pacjent/zdrowy_czlowiek/355805,dopamina-co-to-dzialanie-niedobor-i-nadmiar
https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22588-dopamine-deficiency
https://osrodekniwa.pl/dzialanie-dopaminy-i-jej-wplyw-na-mozg-i-neuroprzekazniki/
https://sekretyhipokratesa.pl/dopamina-sekret-przyjemnosci-motywacji-i-satysfakcji
https://www.medme.pl/artykuly/poziom-testosteronu-jak-podniesc-i-obnizyc-normy,87668.html