Na czym polegają nieinwazyjne testy prenatalne?

Nieinwazyjne testy prenatalne to bezpieczne – zarówno dla matki, jak i dziecka – badania przesiewowe, które pozwalają sprawdzić, czy płód rozwija się prawidłowo. Umożliwiają one wczesną ocenę ryzyka wystąpienia poważnych wad rozwojowych oraz chorób genetycznych u dziecka jeszcze w życiu płodowym.

Do nieinwazyjnych testów prenatalnych zalicza się:

badanie USG;
testy z krwi:
test podwójny (stężenie białka PAPP-a i beta hCG);
test potrójny (stężenie beta hCG, alfa-fetoproteiny i wolnego estriolu);
test poczwórny (stężenie beta hCG, alfa-fetoproteiny, wolnego estriolu i inhibiny A)
badania wolnego DNA płodowego z krwi matki (testy NIPT).

Do badań przesiewowych rekomendowanych przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników oraz Polskie Towarzystwo Genetyki Człowieka należą:

test złożony, na który składa się USG przezierności karkowej płodu oraz testu podwójnego;
testy NIPT.

Każda kobieta ciężarna – niezależnie od wieku, przebiegu ciąży czy wywiadu dotyczącego poprzednich ciąż – powinna być informowana w ramach opieki położniczej o dostępnych badaniach prenatalnych, zarówno tych refundowanych przez NFZ, jak i oferowanych komercyjnie.

Nieinwazyjne testy prenatalne są szczególnie zaleca się kobietom:

po ukończeniu 35. roku życia;
które w poprzedniej ciąży urodziły dziecko z wadą genetyczną lub rozwojową;
u których w rodzinie występowały choroby genetyczne;
z nieprawidłowym zestawem chromosomów lub których partner ma taki zestaw;
którym badanie USG wskazało na podwyższone ryzyko wystąpienia wad genetycznych płodu.

Na czym polegają testy prenatalne oparte o badanie wolnego płodowego DNA?

Nieinwazyjne testy prenatalne oparte na badaniu wolnego płodowego DNA, tzw. testy NIPT (z ang. non-invasive prenatal testing), pozwalają na ocenę materiału genetycznego dziecka już we wczesnym okresie ciąży. Aby zrozumieć, jak one działają, warto poznać kilka pojęć.

Wolne pozakomórkowe DNA (cfDNA, z ang. cell free DNA) to znajdujące się poza komórką i krążące w krwi każdego człowieka niewielkie fragmenty DNA. U kobiet w ciąży cfDNA składa się z:

frakcji pochodzącej od matki (jej własne DNA);
frakcji pochodzącej od płodu, zwanej wolnym płodowym DNA (cffDNA, z ang. cell free fetal DNA).

Wolne płodowe DNA dostaje się do krwiobiegu matki przez łożysko około 5. tygodnia ciąży i pozostaje w nim wyłącznie przez okres trwania ciąży. Fragmenty materiału genetycznego dziecka są krótsze od frakcji DNA matki, dlatego można je wyizolować z próbki krwi i poddać analizie. Na jej podstawie ocenia się wybrane cechy genetyczne płodu – na tym właśnie polega działanie testów NIPT.

Co pozwalają wykryć badania prenatalne oparte na analizie wolnego płodowego DNA?

Testy NIPT – w zależności od zakresu badanych nieprawidłowości – pozwalają m.in.:

wykryć najczęstsze trisomie: 21 (zespół Downa), 18 (zespół Edwardsa), 13 (zespół Patau); w niektórych przypadkach również rzadsze trisomie, takie jak 9, 16 i 22;
wykryć zaburzenia liczby chromosomów płci (np. zespół Klinefeltera i Turnera);
wykryć mikrodelecje i mikroduplikacje, czyli małe zmiany w chromosomach (np. zespół DiGeorge’a, Angelmana lub kociego krzyku);
ustalić płeć dziecka (szczególnie istotne w rodzinach, w których występują choroby genetyczne sprzężone z płcią, np. hemofilia, dystrofia mięśniowa Duchenne’a);
ustalić RhD płodu (co pozwala na oszacowanie ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego);
zidentyfikować wybrane choroby monogenowe (np. mukowiscydozę);
potwierdzić ojcostwo (w określonych sytuacjach).

Kiedy wykonać badania prenatalne oparte na analizie wolnego płodowego DNA?

Testy NIPT najlepiej wykonywać od 10. tygodnia ciąży. W tym czasie stężenie wolnego płodowego DNA we krwi matki osiąga poziom umożliwiający przeprowadzenie analizy i uzyskanie wiarygodnego wyniku.

Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka test NIPT należy zaproponować kobiecie w ciąży:

jeśli ryzyko wystąpienia wad genetycznych u płodu, obliczone na podstawie testu złożonego mieści się w zakresie od 1:300 do 1:1000;
jeśli ryzyko wad genetycznych wynosi od 1:100 do 1:300, ciężarnej można zaproponować wykonanie testu NIPT lub inwazyjnych badań prenatalnych (np. amniopunkcji).

Ponadto testy NIPT wykonuje się w przypadku:

gdy ciąża jest wynikiem zapłodnienia in vitro (IVF);
gdy występują przeciwwskazania do wykonania inwazyjnej diagnostyki;
ciąży bliźniaczej, która wymaga bardziej skomplikowanej diagnostyki.

Jaka jest skuteczność testów NIPT?

Testy NIPT charakteryzują się znacznie wyższą czułością niż standardowe przesiewowe badania prenatalne. Dla trisomii 21 (zespół Downa) czułość testu podwójnego PAPP-a wynosi około 90%, podczas gdy w przypadku testów NIPT przekracza 99%. Jest to wynik porównywalny z czułością amniopunkcji, która – w przeciwieństwie do testów NIPT – jest badaniem inwazyjnym i wiąże się z ryzykiem powikłań.

Ponadto testy NIPT cechuje bardzo niskie prawdopodobieństwo wyniku fałszywie pozytywnego (poniżej 0,05%), czyli wskazującego na chorobę, której płód w rzeczywistości nie ma. Dzięki temu kobiety noszące zdrowe dziecko mogą uniknąć inwazyjnej diagnostyki.

Mimo swoich zalet, łączących bezpieczeństwo testu PAPP-a z czułością na poziomie amniopunkcji, testy NIPT nie zastępują badań przesiewowych wykonywanych w I trymestrze ciąży. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka każda ciężarna powinna wykonać test złożony obejmujący badanie USG oraz test PAPP-a. Badanie to pozwala nie tylko na ocenę ryzyka wad genetycznych, ale także na anatomiczną ocenę płodu oraz przesiewowe badanie w kierunku stanu przedrzucawkowego i hipotrofii (zaburzeń wzrostu płodu).

Warto podkreślić, że zarówno test złożony, jak i testy NIPT, są badaniami przesiewowymi. Oznacza to, że oceniają ryzyko wystąpienia wad genetycznych, ale nie dostarczają jednoznacznej diagnozy.

Jakie jest postępowanie w przypadku nieprawidłowych wyników testów NIPT?

W przypadku nieprawidłowych wyników testów NIPT kobieta ciężarna jest kierowana na dalszą diagnostykę, w tym konsultację z genetykiem lub perinatologiem. Specjaliści omawiają z pacjentką ryzyko i korzyści związane z badaniem inwazyjnym, takim jak amniopunkcja. Jest to badanie rozstrzygające, które pozwala na postawienie diagnozy z niemal 100% dokładnością.

Jakie są różnice pomiędzy poszczególnymi testami NIPT?

Na polskim rynku dostępne są różne testy oparte na analizie wolnego płodowego DNA, takie jak m.in. Harmony, Panorama, Veracity, Veragene i Sanco. Różnią się one zakresem badań, czasem oczekiwania na wynik, możliwością zastosowania w specyficznych ciążach oraz ceną.

Test Harmony – w zależności od wybranego zakresu badań – umożliwia wykrycie trisomii 21, 18 i 13; zaburzeń w liczbie chromosomów płci; monosomii oraz małych zmian w chromosomach. Pozwala również na identyfikację płci. Wyniki są dostępne po 5–8 dniach roboczych. Test można wykonać w ciążach pojedynczych, bliźniaczych oraz po zapłodnieniu in vitro.

Test Panorama wykrywa trisomie 21, 18, 13; zaburzenia w liczbie chromosomów płci oraz wybrane mikrodelecje (panel mikrodelecji dostępny tylko w ciążach pojedynczych). Dodatkowo pozwala: odróżnić DNA matki i płodu; określić czy bliźnięta są jedno- czy dwujajowe; określić płeć każdego z bliźniąt. Można go wykonać w ciążach pojedynczych, bliźniaczych, po zapłodnieniu in vitro, a także w ciążach z jajeczkiem dawczyni lub u matek zastępczych. Czas oczekiwania na wynik wynosi około 10 dni roboczych.

Test Veracity wykrywa trisomie 21, 18 i 13, monosomie, mikrodelecje oraz zaburzenia liczby chromosomów płci. Może być stosowany w ciążach pojedynczych, bliźniaczych oraz po zapłodnieniu in vitro. Czas oczekiwania na wynik wynosi około 10 dni roboczych.

Test Veragene wykrywa trisomie 21, 18, 13; zaburzenia w liczbie chromosomów płci; mikrodelecje oraz choroby monogenowe. Daje także możliwość wykonania badania na podstawie DNA obojga rodziców. Można go wykonać w ciążach pojedynczych i bliźniaczych. Wyniki są dostępne po 7–9 dniach roboczych.

Test Sanco –w zależności od wybranego zakresu badań – wykrywa trisomie, monosomie, mikrodelecje i mikroduplikacje oraz zaburzenia w liczbie chromosomów płci (badanie niedostępne w ciążach bliźniaczych). Ponadto umożliwia oznaczenie RhD płodu, ocenę ryzyka mozaikowości w przypadku wykrycia trisomii oraz ustalenie płci dziecka. Wyniki są dostępne w ciągu około 5 dni roboczych. Test można wykonać w ciążach pojedynczych, bliźniaczych oraz po zapłodnieniu in vitro.

Wybór odpowiedniego testu NIPT powinien być dostosowany do potrzeb pacjentki oraz charakterystyki ciąży. W razie wątpliwości warto skonsultować się ze specjalistą.

Źródła:

https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/63104,badania-prenatalne

https://ptgc.pl/wp-content/uploads/2022/10/GiPP-2022.pdf

https://www.pbkm.pl/pregnancy-zone-2/choroby-w-ciazy/badanie-wolnego-plodowego-dna

https://badaniaprenatalne.pl/nipt/badania-wolnego-plodowego-dna-cffdna/

https://www.medonet.pl/leki-od-a-do-z/ciaza,testy-nipt-pozwala-wykryc-ciezkie-wady-plodu--kiedy-warto-wykonac-badanie-,artykul,42683689.html

https://prekoncepcja.pl/badania-wolnego-plodowego-dna-cffdna/

https://testy-nipt.pl/

https://ptgc.pl/wp-content/uploads/2018/03/cffDNA_2018.pdf

https://test-panorama.pl/faqs/

https://www.veracity.com.pl/badania-prenatalne/veracity

https://www.roche.pl/rozwiazania/diagnostyczne/diagnostyka-prenatalna