Jakie są nieprawidłowości w obrębie ciemiączka?
Czym jest ciemiączko u noworodka?
Kości czaszki osoby dorosłej są ze sobą całkowicie zrośnięte. U noworodków i niemowląt wygląda to inaczej – kości czaszki łączy miękka błona, która pojawia się już w życiu płodowym i wraz z upływem czasu zanika. Błona ta, nazywana ciemiączkiem lub ciemieniem, pełni ważne funkcje w rozwoju dziecka:
- zapewnia elastyczność główki dziecka podczas porodu naturalnego – kości czaszki mogą się swobodnie przesuwać, co pozwala zmniejszyć obwód główki dziecka i dopasować ją do kanału rodnego. To ułatwia poród i chroni główkę przed uszkodzeniem. Po porodzie główka może być lekko zniekształcona, co jest normalne i z czasem ustępuje samoistnie;
- pozwala na prawidłowy wzrost główki i rozwój mózgu w pierwszych miesiącach życia dziecka;
- umożliwia wykonanie badania USG, które pozwala ocenić stan mózgu dziecka.
Rodzaje ciemiączek u dziecka
W zależności od lokalizacji wyróżnia się:
- ciemiączko przednie – kształtem przypomina romb lub latawiec, jest największe i zlokalizowane z przodu, w środkowej linii czaszki, niemal na czubku głowy. Jest ono miękkie, płaskie i łatwo wyczuwalne pod palcem;
- ciemiączko tylne – jest mniejsze, trudniej je zauważyć. Znajduje się z tyłu głowy, w okolicach potylicy. Ma kształt trójkąta;
- ciemiączka boczne – często określane jako ciemiączka klinowe i sutkowe.
Kiedy ciemiączka się zrastają?
Najszybciej, bo jeszcze na etapie życia płodowego, zrastają się ciemiączka boczne. Widoczne, niezarośnięte ciemiączka boczne zdarzają się jedynie u wcześniaków.
Ciemiączka przednie i tylne zrastają się po narodzinach dziecka, ale nie od razu. W pierwszych tygodniach mogą nawet zwiększyć swój rozmiar, by stworzyć miejsce dla rozwijającego się mózgu. Ciemiączko tylne zaczyna zrastać się między 6. a 8. tygodniem życia dziecka. Proces ten powinien zakończyć się do 4. miesiąca życia. Ciemiączko przednie zrasta się najpóźniej, między 9. a 18. miesiącem życia dziecka.
Warto jednak mieć na uwadze, że każde dziecko rozwija się i rośnie w swoim tempie, a zatem i proces zrastania się ciemiączka może u każdego dziecka przebiegać indywidualnie. Rolą rodziców jest obserwować ten proces i reagować w razie zaobserwowania nieprawidłowości.
Jak się bada ciemiączko?
Rodzice mogą, a nawet powinni regularnie kontrolować ciemiączko dziecka w domu. Jak to robić? Wystarczy regularnie dotykać główki dziecka i obserwować, czy proces zrastania się ciemiączek przebiega prawidłowo. Nie należy się obawiać, że zrobi się dziecku krzywdę – ciemiączko, choć jest obszarem delikatnym, jest wystarczająco wytrzymałe, by jego dotykanie było bezpieczne.
Podczas wizyt kontrolnych pediatra również ocenia ciemiączko dziecka. Dokonuje tego poprzez:
- obserwację i dotyk;
- ocenę jego wielkości, kształtu, napięcia i ułożenia;
- pomiar obwodu głowy, którego wynik nanosi na siatkę centylową.
Dzięki temu lekarz może zweryfikować, czy główka dziecka rośnie w odpowiednim tempie i czy nie pojawiają się nieprawidłowości w jej rozwoju.
W razie potrzeby pediatra może zlecić przezciemiączkowe badanie USG. Jest to nieinwazyjne, bezbolesne i w pełni bezpieczne badanie wykonywane przez neurologa, które pozwala ocenić stan mózgu dziecka i wykluczyć ewentualne problemy.
Jakie są nieprawidłowości w obrębie ciemiączka?
Jedną z nieprawidłowości w obrębie ciemiączka jest jego zbyt szybki lub zbyt wolny proces zrastania się. Choć takie sytuacje zdarzają się rzadko i nie zawsze wymagają interwencji, w przypadku wystąpienia niepokojących objawów konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem.
Zbyt szybkie zrastanie się ciemiączka to takie, do którego dochodzi poniżej 10. miesiąca życia. Może być ono spowodowane nadmierną suplementacją witaminy D, różnymi zaburzeniami (np. psychorozwojowymi) i schorzeniami (np. metabolicznymi czy endokrynologicznymi). Objawy wymagające uwagi to:
- zbyt wolny wzrost obwodu głowy;
- widoczne deformacje czaszki;
- ataki padaczki;
- objawy neurologiczne.
Zbyt szybkie zrastanie się ciemiączka jest bardzo niebezpieczne, ponieważ ogranicza rozwój mózgu i prowadzi do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego.
Zbyt wolne zrastanie się ciemiączka może wskazywać na niedobór witaminy D, niedożywienie, wodogłowie, krzywicę, niedoczynność tarczycy, zespół Downa, karłowatość lub inne choroby (np. genetyczne). Objawami towarzyszącymi mogą być:
- zbyt szybki wzrost obwodu głowy;
- zaburzenia neurologiczne (np. zmniejszone napięcie mięśniowe);
- zaburzenia łaknienia;
- nadmierna potliwość;
- zaparcia.
Zmiany elastyczności ciemiączka również mogą być alarmujące. Zapadnięte ciemiączko może wskazywać na odwodnienie, szczególnie gdy towarzyszą mu wymioty, biegunka, zmniejszone oddawanie moczu i suchość błon śluzowych. Wypukłe, twarde i napięte ciemiączko może sugerować wzrost ciśnienia śródczaszkowego lub poważną infekcję (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). W obu przypadkach konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska.
W razie wątpliwości pediatra może skierować dziecko do specjalistów, takich jak neurolog, chirurg czy okulista. Pogłębiona diagnostyka może obejmować:
- USG przezciemiączkowe;
- badania krwi;
- rezonans magnetyczny;
- tomografię komputerową.
Pulsujące ciemiączko zwykle jest objawem naturalnym i nie powinno budzić obaw – pulsuje ono zgodnie z rytmem serca dziecka. Pulsowanie może się nasilić podczas płaczu lub gdy dziecko jest zdenerwowane. Jeśli jednak ciemiączko pulsuje szybciej niż zwykle, a dziecko nie płacze lub jego zachowanie wydaje się niepokojące, warto skonsultować się z lekarzem.
Jak pielęgnować ciemiączko?
Ciemiączko, choć wydaje się delikatne, w rzeczywistości jest zbudowane z wytrzymałej, mocnej i sprężystej błony, która skutecznie chroni mózg dziecka. Można je bez obaw pielęgnować – dotykać, czesać, myć czy masować – tak samo jak każdą inną część ciała noworodka lub niemowlęcia. Ważne jednak, by robić to delikatnie, unikając nadmiernego ucisku.
Czasem na główce dziecka mogą pojawić się złuszczające się zmiany skórne, zwane ciemieniuchą. Jest to łagodne, dziecięce łojotokowe zapalenie skóry. Ciemieniuchę wyczesuje się specjalną szczoteczką, a skórę w tym miejscu natłuszcza się oliwką. Jeśli te działania nie przynoszą efektu, warto skonsultować się z pediatrą lub dermatologiem dziecięcym.
Pielęgnacja główki to również doskonała okazja, by regularnie obserwować ciemiączko i reagować w przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów. Ponadto dotyk, głaskanie, delikatne czesanie i masowanie sprzyjają budowaniu więzi między rodzicami a dzieckiem.
Uszkodzenia ciemiączka zdarzają się rzadko i zwykle nie są wynikiem pielęgnacji, a urazów mechanicznych, upadku lub stosowania przemocy wobec dziecka.
Źródła:
https://e-ginekologia.pl/index.php/niemowle/2388-ciemi%C4%85czko-u-noworodka.html
https://lekarzebezkolejki.pl/blog/ciemiaczko-rodzaje-najczestsze-problemy-zarastanie/w-3715
https://endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.15.03.1649
https://www.zdrowie.info.pl/ciemiaczko-u-niemowlaka-sie-zrasta/
https://zdrowedziecko.com/ciemiaczko-kiedy-zarasta-i-jak-je-pielegnowac/