Czym jest zawał serca? 

Zawał serca (zawał mięśnia sercowego lub potocznie atak serca) to stan, w którym do komórek tego mięśnia nie dopływa wystarczająca ilość krwi, powodując jego martwicę. Niedokrwienie powstaje na skutek zatkania tętnicy wieńcowej – najczęściej płytką miażdżycową – ale może do niego dojść także w przypadku arytmii serca lub innych chorób układu krążenia. Na skutek niedokrwienia komórki mięśnia sercowego zaczynają się nieprawidłowo kurczyć, a następnie rozpadać, w skutek czego znajdujące się w nich substancje przedostają się do krwi. Im więcej czasu mija od zablokowania tętnicy do podjęcia leczenia, tym więcej szkód powstaje w sercu. Wystarczy zaledwie 3–6 godzin, by cały obszar mięśnia sercowego zaopatrywany w krew przez zamkniętą tętnicę obumarł, a są to zmiany nieodwracalne. 

Kiedy martwica obejmuje całą grubość ściany serca, mówimy o zawale pełnościennym. Natomiast o niepełnościennym, inaczej podwsierdziowym, mówimy wtedy, kiedy martwica obejmie tylko warstwę podwsierdziową. 

Zawał serca występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet. Jego ryzyko wzrasta wraz z wiekiem. Niepokoi natomiast fakt, że coraz częściej dotyka on młodszych osób – obecnie 10% wszystkich przepadków dotyczy osób poniżej 40. roku życia. 

Zawał serca – przyczyny 

Najczęstszą przyczyną zawału serca jest pęknięcie blaszki miażdżycowej, czyli nagromadzonych lipidów w tętnicy wieńcowej. W miejscu pęknięcia tworzy się skrzep, który uniemożliwia przepływ krwi. Do zawału serca dochodzi, kiedy zostaje zablokowane ⅔ lub ¾ średnicy tętnicy. 

Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia zawału serca są:

• miażdżyca; 
• choroba niedokrwienna serca;
• przerost lewej komory serca;
• otyłość;
• nieodpowiednia dieta;
• cukrzyca;
• przewlekłe, nieleczone nadciśnienie tętnicze;
• wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów;
• życie w ciągłym stresie;
• nadmierne spożywanie alkoholu i palenie papierosów;
• brak aktywności fizycznej lub nadmierny wysiłek fizyczny;
• przypadki zawału serca w najbliższej rodzinie;
• przebyty uprzednio zawał serca. 

Zawał serca – objawy 

Najczęstszym objawem zawału serca jest nagły, silny i narastający ból w klatce piersiowej lub pod lewym łukiem żebrowym. Zwykle trwa on dłużej niż 20 minut i może promieniować stronę lewej ręki lub żuchwy. Towarzyszą mu zwykle:

• kołatanie serca, zawroty głowy, omdlenia;
• nudności i wymioty;
• ucisk w klatce piersiowej;
• uczucie pieczenia w okolicy mostka;
• duszności, bladość skóry; 
• uczucie niepokoju, lęku, ataki paniki, zimne poty;
• stan podgorączkowy;
• ogólne osłabienie organizmu. 

Inne objawy zawału serca mogą wystąpić u kobiet. Czasem kobiecy zawał serca objawia się dolegliwościami ze strony brzucha (bóle brzucha, niestrawność, wymioty), które mylone mogą być z zatruciem pokarmowym lub grypą żołądkową. Kobiety skarżą się także na zaburzenia snu, uderzenia gorąca, zimne poty, kołatanie serca, co bywa mylone z objawami menopauzy. 

U cukrzyków typowe objawy zawału serca mogą się w ogóle nie pojawić, zamiast tego mogą odczuwać bóle brzucha, silne zmęczenie i zaburzenia oddechu. 

Warto także wspomnieć o utajonym zawale serca, tak zwanym cichym lub niemym zawale, którego symptomy są tak niespecyficzne, że człowiek może nie mieć świadomości, że właśnie go przechodzi. Cichy zawał może objawiać się dolegliwościami ze strony brzucha, osłabieniem lub dolegliwościami przypominającymi grypę. 

W powyższych trzech przypadkach objawy zawału są na tyle nietypowe, że bywają bagatelizowane, co opóźnia diagnozę i może skutkować utratą życia. 

Zawał serca – pierwsza pomoc  

Już wiemy, że kluczową rolę przy zawale odgrywa czas. Im szybciej osoba z zawałem otrzyma pomoc, tym większe są jej szanse na przeżycie. Najlepsze rokowania mają pacjenci, którzy otrzymali pomoc w ciągu tzw. „złotej godziny”, czyli pierwszej godziny od wystąpienia objawów. Jeśli widzisz, że osoba w Twoim otoczeniu najprawdopodobniej przechodzi zawał – nie bój się i działaj! Co możesz zrobić? 

Zawsze zacznij od wezwania karetki pogotowia! Zadzwoń pod 999 lub 112 i zgłoś sytuację dyspozytorowi. Podaj mu informacje dotyczące miejsca zdarzenia i stanu osoby poszkodowanej. Stosuj się do jego poleceń. Zadbaj o bezpieczeństwo swoje i osoby poszkodowanej. 

Jeśli osoba poszkodowana jest przytomna:

1. Ułóż ją w pozycji półsiedzącej z opartymi plecami na stabilnym podłożu;
2. Zapewnij osobie poszkodowanej dostęp do świeżego powietrza, poluzuj ubranie;
3. Pod żadnym pozorem nie podawaj osobie poszkodowanej niczego do jedzenia i picia. Wyjątkiem jest aspiryna, która rozrzedza krew i łagodzi dolegliwości bólowe;
4. Zachowaj spokój i spróbuj uspokoić także osobę poszkodowaną. Pozostań z nią aż do przyjazdu zespołu pogotowia ratunkowego. 

Jeśli osoba poszkodowana jest nieprzytomna, ale oddycha:

1. Ułóż ją w pozycji bocznej ustalonej; 
2. Kontroluj oddech i puls;
3. Poczekaj na przyjazd karetki. 

Jeśli osoba poszkodowana nie oddycha, konieczne będzie przeprowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO):

1. Ułóż osobę poszkodowaną płasko na plecach;
2. Odchyl jej głowę w tył i udrożnij drogi oddechowe;
3. Ułóż splecione dłonie na klatce piersiowej osoby poszkodowanej i uciskaj z częstotliwością 100 uciśnięć na minutę. Jeśli nie chcesz, nie musisz wykonywać oddechów – już samo uciskanie klatki piersiowej zwiększa szansę na przeżycie;
4. Jeśli w okolicy znajduje się defibrylator AED, skorzystaj z niego;
5. Resuscytację należy kontynuować do przyjazdu karetki lub do czasu aż osoba poszkodowana zacznie samodzielnie oddychać. 

Jak rozpoznać zawał serca? 

Zawał serca rozpoznaje się na podstawie:

• występujących objawów (zwłaszcza bólu w klatce piersiowej);
• EKG – pozwala ocenić pracę serca, typ zawału i ustalić, której części serca dotyczy niedokrwienie;
• podstawowych badań krwi z oznaczeniem markera zawału serca, czyli poziomu troponiny. W CM Babka Medica dostępny jest szybki test tropononowy T1, który pomaga potwierdzić lub wykluczy zawał mięśnia serowego. Wynik badanie dostępny jest w przeciągu 10 minut.

Zawał serca – leczenie 

Leczenie zawału serca obejmuje:

• podanie leków m.in. z grupy beta blokerów, nitrogliceryny, przeciwzakrzepowych, czy uspokajających;

• pomostowanie aortalno-wieńcowe, czyli tzw. założenie by-passów (operacja umożliwiająca dopływ krwi do serca z ominięciem chorych miejsc);

• angioplastykę tętnic wieńcowych (operacja umożliwiająca dopływ krwi do serca poprzez poszerzenie światła tętnicy). 

Rekonwalescencja po zawale serca 

Dla wielu osób zawał kończy się śmiercią. Dla tych, których udało się uratować, życie nie będzie już takie samo – już nigdy nie będą tak sprawni jak wcześniej, a powrót do starych nawyków może grozić kolejnym atakiem. Dlatego osoby po zawale powinny prowadzić spokojny i oszczędny styl życia, ograniczyć stres i regularnie odbywać kontrole lekarskie. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego każda osoba po zawale powinna przejść rehabilitację kardiologiczną, której celem jest pomoc pacjentowi w zmianie stylu życia. Jej czas trwania uzależniony jest od indywidualnych potrzeb pacjenta i może obejmować kilka tygodni, miesięcy lub nawet lat. 

Profilaktyka zawału serca 

Niezależnie od wieku kluczową rolę w profilaktyce zawału serca odgrywa zmiana stylu życia, obejmująca:

• bezwzględne rzucenie palenia i ograniczenie spożywania alkoholu;
• regularną aktywność fizyczną o umiarkowanym nasileniu, minimum 3 razy w tygodniu;
• utrzymywanie prawidłowej masy ciała;
• odpowiednio zbilansowaną dietę bogatą w owoce, warzywa, ryby i produkty pełnoziarniste z ograniczeniem tłustych i wysokoprzetworzonych produktów;
• redukcję stresu;
• odpowiednią ilość snu;
• regularne wykonywanie badań kontrolnych. 

W przypadku osób po przebytym zawale profilaktyka obejmuje także przestrzeganie zaleceń lekarskich, systematyczne przyjmowanie przepisanych leków oraz regularne wizyty kontrolne u kardiologa. 

Stosowanie się do powyższych zaleceń nie tylko zmniejsza ryzyko pojawienia się problemów z sercem, ale również poprawia jakość życia.