Miażdżyca – co to za choroba? 

Miażdżyca to postępująca choroba zapalna tętnic, która prowadzi do zwężenia ich światła. Może obejmować tętnice prowadzące do serca, mózgu, nerek i kończyn. Miażdżyca rozwija się w różnym tempie. Może pojawić  się już na wczesnym etapie życia, nawet w dzieciństwie, nie dając żadnych objawów. Jej objawy zwykle manifestują się dopiero między 50. a 60. rokiem życia. Konsekwencją miażdżycy jest ograniczony przepływ krwi, prowadzący do niedokrwienia poszczególnych narządów. 

Miażdżyca – przyczyny: jak powstaje blaszka miażdżycowa? 

Przyczyną zwężenia światła tętnic są zalegające w nich blaszki miażdżycowe. Powstają one w wyniku procesu zapalnego, toczącego się w uszkodzonym śródbłonku naczynia krwionośnego. W miejscu urazu zaczyna gromadzić się cholesterol oraz krwinki białe, które przekształcają się w makrofagi, czyli komórki żerne. Makrofagi zaczynają „pożerać” cząsteczki cholesterolu frakcji LDL (tzw. zły cholesterol). Wypełnione cholesterolem makrofagi to komórki piankowate, których występowanie jest charakterystyczne dla miażdżycy. To właśnie one gromadzą się w ścianie tętnicy, tworząc blaszki miażdżycowe. Blaszka miażdżycowa ogranicza przepływ krwi, a jej pękniecie grozi powstaniem skrzepu, który może doprowadzić do całkowitego zamknięcia tętnicy i niedokrwienia narządu. Całkowita niedrożność tętnicy może skutkować zawałem serca, udarem mózgu, czy niedokrwieniem kończyn dolnych. 

Miażdżyca – grupa ryzyka 

W grupie ryzyka znajdują się osoby po 65. roku życia, częściej mężczyźni oraz kobiety po menopauzie, u których w rodzinie występowały przypadki chorób układu krążenia. 

Ponadto czynnikami zwiększającymi ryzyko rozwoju miażdżycy są: 

• otyłość;
• cukrzyca;
• brak aktywności fizycznej;
• stres;
• palenie tytoniu;
• nadużywanie alkoholu;
• nieodpowiednia dieta;
• nadciśnienie tętnicze;
• wysoki poziom trójglicerydów;
• wysokie stężenie cholesterolu całkowitego lub LDL (tzw. złego cholesterolu), niskie stężenie cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu);
• insulinooporność. 

Im więcej czynników ryzyka występuje u jednej osoby, tym większe jest prawdopodobieństwo rozwoju miażdżycy. 

Miażdżyca – objawy 

Miażdżyca może długo nie dawać objawów, do czasu aż blaszka miażdżycowa zwęzi światło tętnicy o ponad 70%. Objawy miażdżycy mogą się różnić w zależności od tego, w którym miejscu przepływ krwi jest najbardziej upośledzony. 

Miażdżyca tętnic wieńcowych, które doprowadzają krew do serca, objawia się bólem wieńcowym (nazywanym także dławicą piersiową lub dusznicą bolesną). Ból wieńcowy świadczy zaś o chorobie wieńcowej, czyli chorobie niedokrwiennej serca. Pojawia się on podczas wysiłku fizycznego (i ustaje po jego zakończeniu) lub pod wpływem stresu. Ból wieńcowy odczuwany jest za mostkiem i może promieniować do szyki, żuchwy, lewego barku i ramienia lub do górnej części brzucha. 

Miażdżyca kończyn dolnych objawia się bólem łydek (niekiedy odczuwanym jako drętwienie lub sztywnienie mięśni), występującym podczas chodzenia lub biegania. Ból ten pojawia się po pokonaniu pewnego dystansu i powoduje konieczność zatrzymania się, częściej występuje podczas wchodzenia niż schodzenia, ustępuje samoistnie po chwilowym odpoczynku. Objaw ten nazywany jest chromaniem przestankowym. 

Miażdżyca tętnic szyjnych, zaopatrujących mózg w krew, może nie dawać żadnych objawów lub  objawiać się zaburzeniami mowy, widzenia, czucia, chodu; niedowładem kończyn; zawrotami głowy; zaburzeniami świadomości; szumami w uszach. Miażdżyca tętnic szyjnych może doprowadzić do udaru mózgu lub być przyczyną tętniaka aorty. 

Z objawami miażdżycy należy udać się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarza internisty, którzy w zależności od tego, które tętnice zajęła miażdżyca, pokierują pacjenta od odpowiedniego specjalisty. 

Miażdżyca – badania 

W celu rozpoznania miażdżycy wykonuje się poniższe badania:

• lipidogram – pozwala ocenić stan gospodarki tłuszczowej, poziom „dobrego” i „złego” cholesterolu oraz trójglicerydów;
• poziom glukozy – badanie poziomu cukru we krwi, umożliwia wstępne rozpoznanie cukrzycy;
• CRP (białko C-reaktywne) – marker stanu zapalnego w organizmie;
• poziom homocysteiny – jej nadmiar może nasilać procesy miażdżycowe;
• USG dopplerowskie – pozwala na ocenę przepływu krwi w tętnicach i żyłach;
• angiografia naczyniowa – pozwala na ocenę wnętrza naczyń krwionośnych i ich przepustowości;
• EKG – mierzy aktywność serca i wskazuje obszary z obniżonym ciśnieniem krwi;
• rezonans magnetyczny – obrazuje stan tętnic;
• tomografia komputerowa lub koronarografia – pozwala na ocenę tętnic wieńcowych, czyli naczyń zaopatrujących serce w krew;
• test wysiłkowy – pozwala na ocenę tętna i ciśnienia krwi podczas aktywności fizycznej. 

Miażdżyca – powikłania 

Jak już wiemy, miażdżyca może się rozwijać latami, nie dając przy tym żadnych objawów. Należy jednak mieć świadomość, że w tym czasie w tętnicach cały czas zachodzi proces odkładania się cholesterolu i krwinek białych, które tworzą blaszki miażdżycowe. Z czasem blaszki pękają, tworzy się skrzep, a światło tętnicy ulega częściowemu lub całkowitemu zamknięciu. To zaś może doprowadzić do następujących skutków: zawał serca, udar mózgu, tętniak, choroby nerek, choroba niedokrwienna serca, krytyczne niedokrwienie kończyn, zgon. 

Jeśli miażdżyca współwystępuje z cukrzycą krytyczne niedokrwienie kończyn może się przekształcić w tzw. stopę cukrzycową, która w zaawansowanym stopniu może grozić amputacją kończyn. 

Miażdżyca – leczenie 

W leczeniu farmakologicznym miażdżycy najczęściej stosuje się statyny, czyli leki obniżające poziom cholesterolu we krwi. W zależności od przyczyn miażdżycy konieczne może się okazać włączenie leków na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze lub inne choroby współistniejące. Niekiedy lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwpłytkowych lub antykoagulantów, które rozrzedzają krew i zapobiegają zatykaniu się tętnic (np. acard zawierająca kwas acetylosalicylowy). Stosuje się także leki moczopędne lub z grupy beta-blokerów, które obniżają ciśnienie krwi lub leki z grupy tzw. inhibitorów ACE, które pomagają zapobiegać zwężeniu tętnic. 

W krytycznych przypadkach konieczne może się okazać leczenie inwazyjne, czyli przeprowadzenie zabiegów udrażniających tętnice, takich jak:

• angioplastyka – zabieg udrażniający i rozszerzający tętnice, może być rozszerzony o implantację metalowego stentu, podtrzymującego ściany naczynia i zapobiegającego ponownemu zamknięciu, najczęściej stosowany w przypadku miażdżycy kończyn dolnych;
• endarterektomia – operacja chirurgiczna polegająca na wycięciu blaszek miażdżycowych ze światła naczynia, zwykle stosowana przy miażdżycy tętnic szyjnych;
• pomostowanie aortalno-wieńcowe (tzw. by-passy) – zabieg umożliwiający doprowadzenie krwi do serca, stosowany przy miażdżycy tętnic wieńcowych;
• leczenie fibrynolityczne – polegające na rozpuszczeniu skrzepu zatykającego tętnicę.

Miażdżyca – profilaktyka 

Miażdżyca jest chorobą, której można zapobiegać. W jaki sposób? Kluczowa jest w tym przypadku zmiana stylu życia i odpowiednia dieta. 

Zalecanymi produktami przy miażdżycy są owoce i warzywa, orzechy, mleko i produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu, pełnoziarniste pieczywo, ryby, tłuszcze roślinne zawarte w olejach, mięso drobiowe, nasiona roślin strączkowych. 

Przy miażdżycy lepiej unikać czerwonego mięsa, nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans, cukru, alkoholu i soli.  

W ramach profilaktyki zaleca się także podejmowanie regularnej aktywności fizycznej, która obniża ryzyko chorób serca i pozwala utrzymać odpowiedni poziom cholesterolu we krwi. Powinno się ćwiczyć minimum 30 minut, przynajmniej trzy razy w tygodniu. Zalecany jest trening aerobowy taki jak: nordic walking, pływanie, bieganie, czy jazda na rowerze. 

Warto także rzucić palenie, ograniczyć sytuacje stresowe i regularnie wykonywać badania krwi.