Nietrzymanie moczu – przyczyny i metody leczenia
Nietrzymanie moczu – definicja
Nietrzymanie moczu (NTM), inaczej zwane inkontynencją, to każdorazowy, mimowolny i niekontrolowany wyciek moczu z pęcherza moczowego. Ze względu na częstość występowania inkontynencja została uznana przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organisation, WHO) za chorobę cywilizacyjną, stanowiącą poważny problem socjalny i higieniczny.
Problem nietrzymania moczu dotyczy obu płci, jednak – ze względu na budowę anatomiczną – częściej zmagają się z nim kobiety. Nietrzymania moczu doświadcza około 25–45% z nich. Mitem jest przekonanie, że inkontynencja dotyczy głównie seniorów. Rzeczywiście, w tej grupie wiekowej zdarza się ona częściej, jednak problem nietrzymania moczu może wystąpić w każdym wieku, również u osób młodych, a nawet dzieci.
Nietrzymanie moczu nie jest osobną jednostką chorobową, a jedynie objawem wskazującym na inne schorzenia.
Rodzaje nietrzymania moczu
Nietrzymanie moczu może przyjmować różne postacie. Międzynarodowe Towarzystwo Kontynencji (ang. International Continence Society, ICS) wyróżnia:
- wysiłkowe nietrzymanie moczu – spowodowane jest osłabieniem mięśni dna miednicy, które niedostatecznie mocno zaciskają cewkę moczową. Mimowolny wyciek moczu następuje podczas kaszlu, kichania lub wysiłku fizycznego, czyli podczas czynności, które powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej;
- nietrzymanie moczu z parcia – polega na nietrzymaniu moczu w spoczynku lub na mimowolnym wycieku moczu, które poprzedzone jest uczuciem silnego parcia. Może wynikać z nadreaktywności lub niestabilności wypieracza pęcherza moczowego. Jest to jeden z objawów pęcherza nadreaktywnego;
- mieszane nietrzymanie moczu – jest połączeniem dwóch powyższych typów NTM;
- nietrzymanie moczu z przepełnienia – spowodowane jest nieprawidłową kurczliwością wypieracza i zmniejszoną wrażliwością na ilość moczu w pęcherzu. Osoba z tym typem NTM nie odczuwa potrzeby pójścia do toalety, w związku z czym mocz zaczyna samoistnie wyciekać z przepełnionego i rozciągniętego pęcherza. Jest to jeden z objawów pęcherza niewrażliwego.
Kobiety najczęściej borykają się z wysiłkowym nietrzymaniem moczu, któremu zwykle towarzyszy także obniżenie narządów miednicy. W drugiej kolejności występuje u nich mieszane nietrzymanie moczu, a następnie nietrzymanie moczu z parcia.
Przyczyny nietrzymania moczu u kobiet
W przypadku kobiet nietrzymanie moczu wynika głównie z uszkodzenia mięśni dna miednicy mniejszej (mięśni Kegla), osłabienia mięśni okalających cewkę moczową, ciąży i porodu (w 34% przypadków), zmian w gospodarce hormonalnej wynikających z menopauzy.
Ponadto nietrzymaniu moczu sprzyja otyłość, przebyte operacje w obrębie układu moczowo-płciowego, wady wrodzone, zaparcia, infekcje intymne, choroby układu nerwowego, choroby związane z przewlekłym kaszlem, radioterapia okolic miednicy, chemioterapia, ciężka praca fizyczna, złe nawyki w toalecie, a także zbyt intensywna aktywność fizyczna wykonywana z dużą częstotliwością i obciążeniem.
Nietrzymanie moczu – do jakiego lekarza się udać?
Pierwsze objawy nietrzymania moczu najlepiej skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu, czyli lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Może on przeprowadzić wstępną diagnostykę, rozpoznać schorzenie, a następnie skierować pacjentkę do odpowiedniego specjalisty. W przypadku kobiet najczęściej jest to ginekolog, natomiast w przypadku pań w grupie wiekowej 75+ konieczna może być także konsultacja u geriatry. Lekarz POZ może skierować pacjentkę także do neurologa, nefrologa, psychologa lub fizjoterapeuty uroginekologicznego.
Najczęściej drogą do sukcesu w rozwiązaniu problemu nietrzymania moczu jest właśnie współpraca lekarzy różnych specjalizacji oraz fizjoterapeuty uroginekologicznego.
Jak się diagnozuje nietrzymanie moczu?
Podstawą rozpoznania nietrzymania moczu jest precyzyjny wywiad lekarski, obejmujący pytania dotyczące historii choroby, w tym m.in. o występujące objawy, ich częstotliwość i sytuacje, w których się pojawiają, częstość epizodów NTM i ilość gubionego moczu, a także o inne zaburzenia mikcji występujące u pacjentki. Wstępna diagnostyka powinna obejmować także:
- badanie ginekologiczno-urologiczne, które pozwala m.in. na ocenę układu moczowego i rozrodczego;
- badanie per rectum (czyli przez odbyt), które pozwala na ocenę czynności mięśni dna miednicy;
- próbę kaszlową, pomocną w diagnostyce wysiłkowego nietrzymania moczu;
- badanie neurologiczne, oceniające czucie i odruchy.
Do postawienia prawidłowej diagnozy konieczne mogą okazać się badania dodatkowe, takie jak:
- dzienniczek mikcji, który stanowi cenne źródło informacji na temat funkcjonowania dolnych dróg moczowych, w tym m.in. ilości wypijanych płynów, ilości oddawanego moczu, częstotliwości epizodów NTM, czy ilości mikcji nocnych;
- test podpaskowy, obrazujący nasilenie nietrzymania moczu;
- badanie ogólne moczu i posiew moczu, w celu wykluczenia infekcji układu moczowego;
- badanie USG z oceną zalegania moczu po mikcji;
- badanie urodynamiczne, składające się z kilku różnych testów, które pozwala na bardzo precyzyjną ocenę czynności narządów dolnych dróg moczowych.
W zależności od indywidualnego stanu pacjentki, lekarz może zlecić również inne badania, nie tylko te wymienione powyżej.
Jakie są metody leczenia nietrzymania moczu?
Pierwszym krokiem w leczeniu nietrzymania moczu, niezależnie od jego rodzaju i bez względu na wiek i płeć, jest leczenie zachowawcze, które obejmuje:
- zmianę stylu życia poprzez m.in. wdrożenie umiarkowanej aktywności fizycznej, redukcję masy ciała, zmianę diety (ograniczenie kofeiny i napojów gazowanych), czy rezygnację z alkoholu i nikotyny;
- kontrolę przyjmowania odpowiedniej ilości płynów;
- trening pęcherza;
- fizjoterapię uroginekologiczną, obejmującą m.in. ćwiczenia mięśni dna miednicy (mięśnie Kegla) i elektrostymulację.
Jeśli powyższe metody nie działają, wprowadza się leczenie farmakologiczne, a jeśli i ono nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, kolejnym krokiem jest leczenie operacyjne.
W przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu wykonuje się:
- operacje z wykorzystaniem taśm:
- TOT (ang. trans obturator tape) – polegającą na wprowadzeniu taśmy syntetycznej pod środkowy odcinek cewki moczowej;
- TVT (ang. tension free vaginal tape) – polegającą na założeniu drogą przezpochwową taśmy polipropylenowej na środkowy odcinek cewki moczowej;
- Mini sling (tzw. taśma jednego nacięcia) – polega na wprowadzeniu specjalnej taśmy podtrzymującej cewkę moczową;
- załonowe podwieszenie szyi pęcherza;
- przezpochwowe igłowe podwieszenie szyi pęcherza;
- kolposuspensję sposobem Burcha wykonaną techniką laparoskopową;
- bulking agents – metoda polegająca na ostrzykiwaniu okolic cewki moczowej i szyi pęcherza materiałami biologicznymi lub syntetycznymi.
W przypadku leczenia nietrzymania moczu z parcia wykonuje się:
- iniekcje z toksyny botulinowej, które polegają na ostrzyknięciu botoksem ściany pęcherza;
- neuromodulację nerwów krzyżowych, która polega na wszczepieniu do otworów krzyżowych niewielkiej elektrody połączonej z symulatorem, pobudzającym nerwy krzyżowe.
Leczenie mieszanego nietrzymania moczu uzależnione jest od objawów dominujących.
Poza powyższymi metodami leczenia nietrzymania moczu, duże znaczenie mają rozwiązania poprawiające codzienny komfort kobiet zmagających się z tym problemem. Warte zastosowania są odpowiednio dobrane środki higieniczne, takie jak podpaski i wkładki uroginekologiczne lub chłonne majtki, które nie tylko zabezpieczą bieliznę, ale również zapewnią poczucie komfortu.
Fizjoterapia uroginekologiczna i jej znaczenie w terapii nietrzymania moczu
Fizjoterapia uroginekologiczna ma bardzo duży wpływ na mięśnie dna miednicy i pozwala na znaczne ograniczenie, a nawet całkowitą eliminację . Poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia oraz techniki terapeutyczne fizjoterapeuta uroginekologiczny jest w stanie pomóc pacjentce poprawnie je aktywizować i przywrócić ich sprawność. Co więcej – fizjoterapeuta uroginekologiczny postrzega ciało pacjentki holistycznie – jako całość, w której wszystkie narządy są ze sobą powiązane i wpływają wzajemnie na swoje funkcjonowanie. Dlatego poza mięśniami dna miednicy fizjoterapeuta ocenia całe ciało, jego postawę, występujące w nim napięcia, bada blizny i odpowiednio je mobilizuje, uczy właściwego oddychania oraz edukuje w zakresie prawidłowych nawyków, ponieważ wszystko to przekłada się na pracę układu moczowego.
Wizyta u fizjoterapeuty uroginekologicznego powinna być poprzedzona konsultacją lekarską i uzyskaniem pełnej diagnozy. Dopiero wtedy fizjoterapeuta będzie mógł wdrożyć odpowiednią terapię. Warto wiedzieć, że fizjoterapia uroginekologiczna nie tylko uzupełnia proces leczenia, ale wdrożona odpowiednio wcześnie stanowi element profilaktyki i może ustrzec pacjentkę przed zabiegiem operacyjnym lub obciążającą organizm farmakoterapią.
Profilaktyka nietrzymania moczu
Problemowi nietrzymania moczu można zapobiec. Co można zrobić?
- Regularnie ćwiczyć, ale z umiarem, ponieważ zarówno zbyt mała, jak i zbyt intensywna aktywność fizyczna negatywnie wpływają na mięśnie dna miednicy. Nie zaleca się skakania, biegania i dźwigania ciężarów.
- Zadbać o odpowiednie nawodnienie, co jest bardzo istotne dla pracy układu moczowego oraz mięśni dna miednicy.
- Unikać wciągania, zaciskania i uciskania brzucha ubraniami – narządy układu moczowego potrzebują odpowiedniej przestrzeni, by móc prawidłowo pracować.
- Przestrzegać prawidłowych nawyków w toalecie – nie wolno oddawać moczu „na zapas”, w stresie lub pośpiechu, wyciskać go na siłę lub zbyt długo przesiadywać na toalecie. Równie ważna jest odpowiednia postawa ciała podczas mikcji i defekacji. Nie zaleca się oddawania moczu w pozycji „na narciarza”. W tym czasie stopy powinny leżeć płasko na podłodze, a plecy powinny być wyprostowane. Podczas defekacji zaleca się podłożyć pod stopy niewielką podstawkę i zaokrąglić plecy.
- Rzucić palenie – może ono powodować przewlekły kaszel, który zaburza pracę mięśni dna miednicy.
- Utrzymywać prawidłową masę ciała. Otyłość sprzyja problemom NTM.
- Ćwiczyć mięśnie dna miednicy, tzw. mięśnie Kegla, podtrzymujące narządy rodne, pęcherz i cewkę moczową. Szczególnie zaleca się wykonywanie treningu mięśni dna miednicy podczas ciąży i po porodzie. Trening nie tylko wzmacnia mięśnie, ale uczy również świadomego ich wykorzystywania, co pozwala poprawić kontrolę nad pęcherzem.
Źródła:
https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/co-warto-wiedziec-o-nietrzymaniu-moczu
https://ntm.pl/co-to-jest-ntm/
https://nietrzymaniemoczu.org/
http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2990
https://kontynentkobiet.pl/porada/rodzaje-nietrzymania-moczu
https://ntm.pl/wp-content/uploads/2023/12/Rola-fizjoterapii-w-profilaktyce.pdf
Joanna Witkoś, Piotr Wróbel, Barbara Błońska-Fajfrowska Wysiłkowe nietrzymanie moczu u kobiet jako problem medyczny, społeczny, psychologiczny i ekonomiczny – ocena zakresu wiedzy studentów kończących kierunki medyczne, Rehabilitacja Medyczna 2017, Tom 21, Nr 1, str. 11-19.