Co to jest liszaj płaski? 

Liszaj płaski (inaczej liszaj płaski czerwony) to dość często występująca choroba zapalna skóry. Atakuje skórę (również skórę głowy), błony śluzowe, czasem zmiany chorobowe mogą pojawić się na paznokciach, a nawet narządach płciowych i odbycie. Objawy liszaja pojawiają się nagle i mogą różnić się wyglądem w zależności od rodzaju choroby. Liszaj płaski nie jest chorobą zakaźną – nie można się nią zarazić od innej osoby. 

Trudno przewidzieć, jaki przebieg będzie miał liszaj płaski. Zmiany na skórze mogą się utrzymywać od roku do dwóch lat. Choroba może samoistnie zaniknąć, ale może mieć również charakter nawrotowy, wieloletni, z okresami zaostrzeń i remisji. 

Liszaj może pojawić się w każdym wieku, jednak najwięcej zachorowań obserwuje się między 30–60 rokiem życia. Zachorowalność u obu płci jest porównywalna, jednak na liszaj płaski jamy ustnej dwukrotnie częściej chorują kobiety niż mężczyźni. U dzieci liszaj płaski występuje niezwykle rzadko. 

Liszaj płaski bywa mylony z liszajcem zakaźnym, są to jednak inne jednostki chorobowe, które łączy jedynie to, że obie atakują skórę. Liszajec zakaźny jest chorobą, którą wywołują bakterie, atakuje najczęściej dzieci. W przeciwieństwie do liszaja liszajec zakaźny – jak sama nazwa wskazuje – jest chorobą zakaźną, przenosi się poprzez kontakt z chorym lub jego rzeczami. Zwykle liszajec zakaźny mija samoistnie, czasem jednak wymaga antybiotykoterapii. 

Liszaj płaski – przyczyny 

Liszaj płaski to choroba, która nie została jeszcze do końca poznana. Ma ona wiele odmian, a dokładne przyczyny jej powstawania – mimo licznych badań – pozostają niewyjaśnione. Wskazuje się, że na rozwój choroby mogą mieć następujące czynniki: 

• zaburzenia ze strony układu odpornościowego, w tym choroby autoimmunologiczne;
• przyjmowanie niektórych leków (np. sole złota, arsen, penicylamina, czy kwas p-aminosalicylowy); 
• predyspozycje genetyczne; 
• wirusy (w tym wirus brodawczaka ludzkiego HPV, wywołujący opryszczkę wirus HSV i wirus HCV powodujący zapalenie wątroby typu C);
• przewlekły stres;
• zmiany hormonalne;
• urazy skóry;
• czynniki środowiskowe.

Liszaj płaski – objawy i rodzaje choroby  

Liszaj płaski może się pojawić praktycznie na każdej części ciała. Jednak najczęściej występuje w jamie ustnej, na twarzy (w tym na ustach i na powiekach), szyi, nogach. Typowym objawem liszaja są niewielkie wykwity skórne w kolorze czerwonym, fioletowym lub o sinym zabarwieniu. Na ich powierzchni można dostrzec drobne białe prążki, zwane siateczką Wickhama. Zmiany te mogą występować pojedynczo lub grupowo, towarzyszy im świąd skóry.

Wiemy już jednak, że objawy choroby mogą się różnić wyglądem w zależności od tego, z którym rodzajem liszaja mamy do czynienia. 

Wyróżniamy następujące rodzaje liszaja: 

• liszaj płaski skóry – najbardziej powszechny rodzaj liszaja;
• liszaj płaski błon śluzowych – najczęściej występuje w jamie ustnej (zwykle na błonie śluzowej policzków, ale także na języku, gardle, dziąsłach), rzadziej na genitaliach. Objawy to białe, siateczkowate zmiany lub – w cięższych przypadkach – nawet wrzody. Towarzyszy im ból i pieczenie, które nasilają się podczas spożywania ostrych, kwaśnych, gorących lub twardych pokarmów. Uważa się, że liszaj płaski błon śluzowych jamy ustnej może być przyczyną rozwoju nowotworu jamy ustnej;
• liszaj płaski paznokci – powoduje zmiany w obrębie paznokci, stają się one cieńsze, pojawiają się na nich podłużne bruzdy, mogą zmieniać kształt, stają się szorstkie, szare, tracą przejrzystość;
• liszaj płaski mieszkowy – rzadsza forma liszaja, pojawia się na owłosionej skórze głowy, powodując bolesne i swędzące zmiany. Może powodować łysienie bliznowaciejące;
• liszaj płaski nadżerkowy – charakteryzuje się występowaniem bolesnych i trudnych w leczeniu nadżerek;
• liszaj płaski zanikowy – występuje rzadko, zmiany mogą być bledsze niż otaczająca je skóra;
• liszaj twardzinowy – najczęściej występuje w okolicach intymnych i przyjmuje postać porcelanowobiałej grudki o gładkiej powierzchni;
• liszaj obrączkowaty – charakteryzuje się występowaniem guzowatych zmian o obrączkowatym układzie, może atakować skórę, błony śluzowe i paznokcie;
• liszaj rumieniowaty (zwany również toczniem rumieniowatym układowym) – zmiany najczęściej występują na skórze głowy, szczególnie twarzy i mają postać rumieniowatej wysypki w kształcie motyla. Choroba może zaatakować także narządy wewnętrzne i powodować np. ból stawów;
• liszaj złocisty – rzadko występujący, ma postać złocistobrązowych plamek lub grudek. 

Wymienione powyżej rodzaje liszaja to nie wszystkie, jest ich znacznie więcej. Różnicuje się także m.in. liszaj płaski wrzodziejący, płaski przerostowy, płaski barwnikowy, czy płaski odwrócony.

W przypadku zaobserwowania u siebie objawów liszaja płaskiego należy skontaktować się z dermatologiem. 

Liszaj płaski – rozpoznanie

Liszaj płaski – szczególnie jego klasyczna odmiana – nie jest specjalnie trudny do rozpoznania i zwykle do postawienia diagnozy wystarczą jego objawy kliniczne. W razie wątpliwości można wykonać badanie histopatologiczne wycinków pobranych ze zmian na skórze lub błonach śluzowych. Czasem diagnostykę rozszerza się o dodatkowe badania (np. w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu C) w celu rozpoznania przyczyn choroby. 

Liszaj płaski różnicuje się m.in. z łuszczycą, brodawkami płaskimi, czy osutką polekową. Liszaj płaski błon śluzowych natomiast należy różnicować z rogowaceniem białym lub kandydozą błon śluzowych. 

Liszaj płaski – leczenie 

Ponieważ przyczyny liszaja płaskiego są nie do końca jasne, leczenie choroby polega jedynie na łagodzeniu jej objawów. Leczenie miejscowe obejmuje stosowanie leków z grupy glikokortykosteroidów, leków zawierających inhibitory kalcyneuryny lub retinoidów. Jeśli leczenie miejscowe nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne może okazać się wdrożenie leczenia ogólnego. Wśród metod leczenia liszaja stosuje się także fototerapię, jednak należy stosować ją z rozwagą. 

Leczenie liszaja płaskiego może wspomóc zmiana diety – należy ograniczyć do minimum spożywanie ostrych potraw, owoców cytrusowych i soków z tych owoców, pomidorów i potraw na ich bazie, niezdrowych przekąsek, kofeiny. Warto także zrezygnować z palenia papierosów i spożywania alkoholu. Produkty te nasilają objawy liszaja płaskiego w jamie ustnej. 

W przypadku liszaja płaskiego w jamie ustnej pomocne mogą być także płukanki z malwy, siemienia lnianego lub mydlnicy lekarskiej. Można przyjmować także olej z czarnuszki. W przypadku zmian skórnych ulgę mogą przynieść zimne okłady, okłady z marchwi lub ziemniaków, czy kąpiele w owsiance. 

Liszaj u dziecka 

Liszaj płaski u dzieci występuje niezwykle rzadko. Najczęściej ograniczony jest do skóry i występuje na nadgarstkach, wewnętrznej części przedramion lub nogach, bardzo sporadycznie na twarzy. Bardzo rzadko w przypadku dzieci liszaj obejmuje błony śluzowe. Objawy są takie same jak u dorosłych. W przypadku dzieci należy zadbać o odpowiednie nawilżenie skóry i unikać eksponowania jej na słońce. 

Nieleczony liszaj – powikłania 

Nieleczony liszaj płaski może skutkować różnymi powikłaniami:

• w przypadku postaci skórnej na ciele mogą pozostać przebarwienia, blizny. Jeśli liszaj objął owłosioną skórę głowy może to skutkować nieodwracalnym łysieniem;
• zaburzeniem wzrostu i deformacją paznokci;
• w przypadku liszaja płaskiego jamy ustnej mogą wystąpić trudności w przełykaniu, jeśli liszaj zajmie przełyk. Ponadto liszaj w jamie ustnej może rozwinąć się w stan przedrakowy;
• w przypadku zajęcia liszajem błon śluzowych miejsc intymnych może to skutkować bliznowaceniem i włóknieniem sromu, zwężeniem pochwy, stulejką, a tym samym zaburzeniami życia seksualnego;
• liszaj płaski nadżerkowy może doprowadzić do częściowej lub całkowitej utraty wzroku, zwężenia kanału łzowego, zwężenia przełyku.