Czym są grupy krwi? 

Każdy z nas ma określoną grupę krwi, którą definiują znajdujące się na powierzchni krwinek czerwonych białka, zwane antygenami. Grupa krwi to zestaw antygenów, które mogą wystąpić w następującej konfiguracji: A, B oraz AB. Jeśli żaden z tych antygenów nie występuje, to krew należy do grupy 0. 

Dodatkowo na powierzchni krwinek czerwonych może występować antygen D z układu Rh. Ma go zdecydowana większość Polaków, bo aż 85%. Taką krew oznacza się jako Rh+ (Rh dodatnie). Pozostałe osoby, u których ten antygen nie występuje, mają krew Rh- (Rh ujemne). 

Co to jest konflikt serologiczny?

O konflikcie serologicznym mówimy wtedy, kiedy między grupą krwi matki oraz płodu występuje niezgodność w układzie Rh. Dochodzi do niego jednak tylko w określonych okolicznościach, przy wystąpieniu jednocześnie poniższych czynników:

1. matka ma grupę krwi Rh-, a ojciec dziecka Rh+;
2. dziecko dziedziczy czynnik Rh po ojcu;
3. do krwiobiegu matki przedostaje się pewna ilość krwi dziecka.

Efektem tego ciągu zdarzeń jest wystąpienie tzw. immunizacji u matki, czyli reakcji jej układu odpornościowego. Rozpoznaje on krew dziecka jako element „obcy” i zaczyna produkować niszczące ją przeciwciała anty-D. Wystarczy zaledwie 0,2 ml krwi dziecka w krwiobiegu matki, by tę reakcję zapoczątkować. W konsekwencji tego ataku dochodzi do hemoliozy, czyli mówiąc prościej – krwinki dziecka zaczynają się rozpadać. 

Do konfliktu serologicznego może także dojść, jeśli wystąpi niezgodność w innych układach krwi, tzn. kiedy kobieta w ciąży ma grupę krwi 0, a dziecko odziedziczyło grupę A lub B. Jednak jest to sytuacja niezwykle rzadka i nie daje tak poważnych powikłań jak w przypadku niezgodności w zakresie czynnika Rh. 

Konflikt serologiczny nie wystąpi, jeśli:

• matka i ojciec mają grupę krwi Rh-,
• matka ma grupę krwi Rh+ (niezależnie od czynnika Rh u dziecka),
• dziecko odziedziczy grupę krwi po matce. 

W jakich sytuacjach może dojść do konfliktu serologicznego? 

W prawidłowo przebiegającej ciąży krwiobieg matki i dziecka jest oddzielony barierą łożyskową, dlatego nie dochodzi do mieszania się krwi. Są jednak sytuacje, które mogą sprzyjać przedostaniu się krwi płodu do krwiobiegu matki i są to:

• poród, 
• poronienie,
• krwawienia w ciąży,
• urazy,
• odklejenie się łożyska,
• ciąża pozamaciczna,
• zabiegi wewnątrzmaciczne,
• badania prenatalne (biopsja kosmówki, amniopunkcja),
• cesarskie cięcie. 

Do konfliktu serologicznego może także dojść podczas transfuzji krwi niezgodnej serologicznie. 

Czy konflikt serologiczny może wystąpić w pierwszej ciąży?

Tak, konflikt serologiczny może wystąpić już w pierwszej ciąży, jednak taka sytuacja zdarza się rzadko. Wynika to z tego, że organizm matki albo jeszcze nie zdążył wytworzyć przeciwciał, albo wytworzył ich mało i są one zbyt słabe, by zagrozić dziecku. Ryzyko konfliktu serologicznego wzrasta przy drugiej ciąży i kolejnych.  

Konflikt serologiczny - objawy

U kobiety w ciąży konflikt serologiczny nie daje objawów. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy na skutek ciężkiej postaci konfliktu serologicznego u ciężarnej rozwija się wielowodzie, czyli nadmierna produkcja płynu owodniowego. Natomiast u płodu konflikt serologiczny objawia się: 

• anemią,
• trombocytopenią (inaczej zwaną małopłytkowością), czyli zbyt małą ilością płytek krwi (trombocytów);
• żółtaczką, wynikającą z nadmiernej ilości bilirubiny krążącej we krwi;
• powiększeniem wątroby i śledzony,
• obrzękiem w postaci wolnego płynu w jamach ciała (jamie brzusznej, jamie opłucnowej, osierdziu) oraz w tkance podskórnej płodu. 

Konflikt serologiczny – skutki

Konflikt serologiczny jest bardzo niebezpieczny dla dziecka. Może doprowadzić do rozwoju choroby hemolitycznej u płodu lub noworodka, a w konsekwencji do jego śmierci jeszcze w życiu płodowym lub tuż po narodzinach. 

Jak rozpoznać konflikt serologiczny? 

Zgodnie ze standardem opieki okołoporodowej każda kobieta na początku ciąży powinna mieć oznaczoną grupę krwi wraz z czynnikiem Rh (grupę krwi powinien zbadać również ojciec). Ponadto, bez względu na grupę krwi, u każdej ciężarnej obowiązkowo wykonuje się badanie na obecność przeciwciał anty-D (tzw. odczyn Coombsa). Badanie to wykonuje się dwukrotnie – na początku ciąży oraz w II trymestrze. 

W Centrum Medycznym Babka Medica można także wykonać test RhD płodu (Sanco test RhD). Jest to bezpieczne i nieinwazyjne badanie genetyczne, które wykonuje się na podstawie próbki krwi matki.  Pozwala ono na rozpoznanie czynnika Rh płodu z bardzo wysoką czułością. 

Konflikt serologiczny – profilaktyka 

Jeśli Rh matki jest ujemne (a oprócz tego Sanco test RhD wykazał dodatnie Rh u dziecka) profilaktycznie podaje się jej immunoglobulinę anty-D. Niszczy ona te krwinki dziecka, które już przedostały się do krwiobiegu matki i zapobiega wytworzeniu się przeciwciał anty-D. 

Immunoglobulinę anty-RhD podaje się w formie zastrzyku domięśniowego między 28. a 30. tygodniem ciąży oraz do 72 godzin po porodzie. W Centrum Medycznym Babka Medica możesz skorzystać z usługi podania immunoglobuliny anty-D w postaci szczepionki Rhophylac 300. Preparat jest całkowicie bezpieczny dla matki i dziecka. 

Podanie Rhophylacu zaleca się również po poronieniach, usunięciu ciąży pozamacicznej, inwazyjnych zabiegach diagnostycznych na macicy, ale także w przypadku zagrożenia przedwczesnym porodem.

Leczenie konfliktu serologicznego

Ciąża, podczas której wystąpił konflikt serologiczny, wymaga szczególnej uwagi i kontroli lekarskiej. Przy łagodnych objawach konfliktu serologicznego zagrożenie dla dziecka jest niewielkie. W tym przypadku wystarczająca jest ścisła kontrola ginekologiczna. Inaczej wygląda postępowanie w przypadku nasilonego przebiegu konfliktu serologicznego. Wówczas wdraża się specjalistyczne postępowanie obejmujące kilkukrotne oznaczenia miana przeciwciał odpornościowych we krwi matki. Niezbędne jest także przeprowadzenie badania USG, pozwalającego na ocenę przepływów naczyniowych w tętnicy środkowej mózgu dziecka. Zbyt szybki przepływ może bowiem świadczyć o niedokrwistości płodu. W tym przypadku lekarz może zdecydować o dopłodowej transfuzji krwi (zapobiega ona rozwojowi niedokrwistości u dziecka) lub/i wcześniejszym rozwiązaniu ciąży. Po porodzie noworodek poddawany jest fototerapii w specjalnym inkubatorze, która pozwala na usunięcie bilirubiny z organizmu dziecka. 

Warto podkreślić, że konflikt serologiczny nie jest przeciwwskazaniem do porodu siłami natury. 

Konflikt serologiczny w drugiej ciąży 

Wyprodukowane w pierwszej ciąży przeciwciała anty-D zostają w organizmie kobiety już na zawsze (mechanizm pamięci immunologicznej). Dlatego w kolejnych ciążach ryzyko konfliktu serologicznego jest dużo większe i może ono wystąpić jeszcze przed porodem. 

Podsumowanie 

Konflikt serologiczny jest bardzo niebezpieczny dla dziecka i może skutkować ciężkimi powikłaniami. Na szczęście współczesna medycyna potrafi już sobie poradzić z tym problemem. Badania profilaktyczne w ciąży pozwalają szybko wykryć ryzyko konfliktu serologicznego i w razie konieczności – błyskawicznie zareagować, wprowadzając odpowiednie leczenie. Jeśli kobieta z ujemnym Rh krwi pozostaje podczas ciąży pod ścisłą kontrolą lekarską, może być spokojna o bezpieczeństwo swojego nienarodzonego dziecka.