Hiperandrogenizm – co to?   

Androgeny to grupa hormonów płciowych, które odpowiadają za rozwój męskich narządów płciowych oraz za wykształcenie wtórnych cech płciowych, takich jak budowa ciała, owłosienie, czy głos. Są to więc hormony typowo męskie, jednak w niewielkich ilościach występują również u kobiet. Główną funkcją androgenów w organizmie kobiety jest udział w syntezie żeńskich hormonów płciowych, ale są one także odpowiedzialne za proces dojrzewania, poziom libido, czy wygląd skóry. Ponadto mają korzystny wpływ na gospodarkę wapniową, pobudzają popęd seksualny i odpowiadają za dobre samopoczucie. O hiperandrogenizmie mówimy gdy w organizmie dochodzi do nadmiernej produkcji androgenów.

Hiperandrogenizm może wystąpić zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, jednak u kobiet manifestuje się w bardziej widoczny sposób. 

Hiperandrogenizm u mężczyzn – objawy 

U mężczyzn nadprodukcja androgenów objawia się łysieniem typu męskiego oraz nadmiernym rozwojem wtórnych męskich cech płciowych, czyli nienaturalnym owłosieniem, obniżonym tembrem głosu i intensywnym rozwojem mięśni. 

Hiperandrogenizm u kobiet – objawy 

Hiperandrogenizm dotyczy około 5–10% kobiet w wieku rozrodczym. Powoduje on defeminizację, czyli osłabienie cech typowych dla miesiączkujących kobiet, przy jednoczesnej maskulinizacji (wirylizacji), czyli rozwoju typowo męskich cech fizycznych. Towarzyszą temu również zmiany w metabolizmie.

Do typowych objawów hiperandrogenizmu u kobiet należą: 

• hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie ciała i występowanie włosów w miejscach nietypowych dla płci żeńskiej (na twarzy, brzuchu, piersiach, udach i pośladkach);
• łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, trądzik, przetłuszczanie się włosów;
• łysienie typu męskiego, czyli cofnięcie się linii włosów na czole i skroniach, które z czasem może objąć całą powierzchnię głowy;
• przyrost masy mięśniowej i zmiana sylwetki na bardziej męską (szersze barki i odkładanie się tkanki tłuszczowej w miejscach nietypowych dla kobiet),
• obniżenie tonu głosu,
• zaburzenia miesiączkowania, 
• zahamowanie owulacji,
• przerost łechtaczki, zmniejszenie piersi i macicy;
• zaburzenia libido. 

Występujące przy hiperandrogenizmie zaburzenia metaboliczne powodują u kobiet otyłość typu brzusznego, insulinooporność, podwyższony poziom cholesterolu we krwi, nadciśnienie tętnicze, co w konsekwencji prowadzi do zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. 

Hiperandrogenizm nie pozostaje też bez wpływu na stan psychiczny kobiety. Widoczne zmiany zachodzące w ich wyglądzie, mogą powodować spadek samooceny, pogorszenie kontaktów społecznych i pojawienie się stanów depresyjnych. 

Hiperandrogenizm a ciąża 

Hiperandrogenizm może powodować niepłodność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Ponadto powodując zaburzenia miesiączkowania, a także zahamowanie owulacji, może utrudniać zajście w ciążę. W tej sytuacji należy szukać pomocy u ginekologa-endokrynologa. 

Hiperandrogenizm może wystąpić także już podczas ciąży. Wówczas może powodować trądzik, przetłuszczanie się cery i włosów, czy nadmierne owłosienie. Objawy te ustępują jednak kilka tygodni po porodzie. 

Hiperandrogenizm towarzyszący ciąży, może stanowić zagrożenie dla płodu, ze względu na wysokie ryzyko poronienia związanego z zaburzeniami endokrynologicznymi. 

Hiperandrogenizm – przyczyny  

Główne przyczyny nadmiernej produkcji androgenów u kobiet to:

• choroby jajników (najczęściej zespół policystycznych jajników, czyli PCOS, ale także guzy jajników),
• choroby nadnerczy (guzy nadnerczy, wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga),
• przyjmowanie niektórych leków (sterydy anaboliczne, leki przeciwdrgawkowe, streptomycyna),
• nadmiar prolaktyny w organizmie, czyli hiperprolaktynemia;
• akromegalia, czyli choroba spowodowana nadmierną produkcją hormonu wzrostu;
• menopauza,
• otyłość. 

Hiperandrogenizm – diagnoza 

W przypadku zauważenia objawów hiperandrogenizmu należy udać się do endokrynologa, który zleci wykonanie odpowiednich badań. W pierwszym rzędzie, niezależnie od płci, konieczne jest oznaczenie poziomu testosteronu we krwi (TTE). Następnie wykonuje się badania hormonów nadnerczowych (DHEA-s, 17-oHP, androstendion), aby potwierdzić lub wykluczyć zaburzenia nadnerczy. W przypadku kobiet dodatkowo wykonuje się badanie ginekologiczne i USG, aby sprawdzić, czy jajniki funkcjonują prawidłowo. 

Aby wynik badania testosteronu u kobiet był jak najbardziej wiarygodny, warto wykonać go między 3–5 dniem cyklu, licząc od pierwszego dnia miesiączki (chyba, że lekarz zaleci inaczej).

Hiperandrogenizm – leczenie 

Leczenie hiperandrogenizmu należy przede wszystkim rozpocząć od ustalenia, co spowodowało nadmierną produkcję androgenów. Najczęstszą przyczyną jest zespół policystycznych jajników (PCOS), w tej sytuacji stosuje się leczenie hormonalne, polegające na podawaniu estrogenów w połączeniu z lekami działającymi antyandrogennie. Jeśli przyczyną hiperandrogenizmu jest wrodzony przerost nadnerczy, wówczas podaje się leki z grupy glikokortykoidów. W przypadku guzów nadnerczy lub jajników konieczne może być leczenie operacyjne. 

W leczeniu hiperandrogenizmu, zwłaszcza w przypadku zespołu policystycznych jajników, insulinooporności i otyłości, bardzo duże znaczenie ma odpowiednio zbilansowana dieta. Aby utrzymać prawidłową masę ciała warto codzienny jadłospis wzbogacić o świeże owoce i warzywa. Niewskazane są wysokoprzetworzone posiłki oraz tłuszcze zwierzęce, które lepiej zamienić na oleje roślinne. Przy insulinooporności dieta powinna być oparta na produktach o niskim indeksie glikemicznym. Warto także zadbać o odpowiedni poziom aktywności fizycznej. 

Aby zminimalizować dokuczliwe objawy hiperandrogenizmu można skorzystać z różnego rodzaju zabiegów kosmetycznych, które pozwolą pozbyć się zbędnego owłosienia, czy zmian skórnych. 

Leczenie hiperandrogenizmu powinno przebiegać pod kontrolą endokrynologa, ginekologa lub internisty.