Czym jest dyspareunia?  

Dyspareunia to medyczne określenie na ból odczuwany podczas stosunku. Może on być umiejscowiony głęboko we wnętrzu pochwy (dyspareunia głęboka) lub tuż u jej wejścia (dyspareunia powierzchowna), mieć charakter ostry lub nawracający, pojawiać się w trakcie stosunku lub po jego zakończeniu, występować przy każdym współżyciu lub tylko w niektórych pozycjach seksualnych. Jeśli ból występuje od pierwszego kontaktu seksualnego, mówimy o dyspareunii pierwotnej. O dyspareunii wtórnej mówimy wtedy, kiedy ból pojawi się po jakimś czasie – po kilku miesiącach, a nawet latach od rozpoczęcia współżycia.  

Dyspareunia to zaburzenie, które najczęściej dotyka kobiet w okresie okołomenopauzalnym, ale zdarza się również u mężczyzn, choć niezwykle rzadko. Szacuje się, że problem bolesnych stosunków dotyczy około 10–20% kobiet i 5% mężczyzn. 

Dyspareunia może:

• utrudniać lub całkowicie uniemożliwiać osiągniecie satysfakcji seksualnej, a niekiedy nawet penetrację;
• obniżać jakość życia seksualnego;
• negatywnie odbijać się na relacjach z partnerem;
• utrudniać starania o dziecko;
• wpływać na samopoczucie fizyczne i psychiczne;
• prowadzić do całkowitej rezygnacji z seksu. 

Dyspareunia – przyczyny 

Przyczyny dyspareunii mogą być złożone i wynikać z czynników zarówno fizjologicznych (dyspareunia organiczna), jak i psychicznych (dyspareunia nieorganiczna). 

Wśród najczęstszych przyczyn dyspareunii można wymienić:

• suchość pochwy;
• infekcjeintymne (grzybicze, wirusowe lub bakteryjne) i stany zapalne w obrębie narządów płciowych;
• zaburzenia hormonalne;
• endometriozę;
• torbiele, nadżerki, mięśniaki;
• choroby przydatków (jajników, jajowodów i otaczających je tkanek);
• zmiany nowotworowe;
• powikłania poporodowe i pozabiegowe;
• wady anatomiczne narządów płciowych;
• stany po radio- lub chemioterapii;
• problemy neurologiczne, urologiczne, dermatologiczne;
• stres;
• zaburzenia psychiczne, w tym zaburzenia nastroju i lękowe (również przed niechcianą ciążą);
• obniżone poczucie własnej wartości, kompleksy, zaburzone postrzeganie własnej osoby;
• negatywne doświadczenia seksualne z przeszłości (przemoc seksualna, molestowanie);
• negatywne przekonania na temat seksualności;
• różne zaburzenia w relacji z partnerem. 

Dyspareunia u mężczyzn 

Dyspareunia u mężczyzn objawia się bólem prącia, jąder, krocza, ból może być także umiejscowiony głęboko w miednicy. Przyczyną mogą być:

• stany zapalne i infekcje intymne w obrębie narządów płciowych;
• uszkodzenie napletka;
• anatomiczne wady prącia;
• problemy dermatologiczne w obrębie narządów płciowych;
• stulejka (zwężenie ujścia napletka);
• choroba Peyroniego (choroba powodująca ból, skrzywienie i zniekształcenie prącia);
• infekcje dróg moczowo-płciowych;
• zaburzenia o podłożu psychologicznym. 

Dyspareunia a inne zespoły bólowe stref intymnych

Poza dyspareunią istnieją również inne schorzenia objawiające się bólem miejsc intymnych u kobiet, takie jak wulwodynia i pochwica. Pochwica i dyspareunia to odrębne jednostki chorobowe, mimo że w obu przypadkach objawem jest ból podczas stosunku. To co odróżnia pochwicę od dyspareunii to lęk przed bólem, który występuje u 74–88% kobiet. Sprawia on, że kobiety z pochwicą, w większym stopniu niż kobiety cierpiące na dyspareunię, unikają badań ginekologicznych oraz penetracji waginalnej podczas aktywności seksualnej. Ponadto w przypadku pochwicy ból i skurcz mięśni pojawiają się już przy próbie penetracji, skutecznie ją uniemożliwiając. Natomiast przy dyspareunii penetracja jest możliwa, ale odbycie stosunku jest dla kobiety bardzo bolesne. 

Wulwodynia to z kolei chroniczny ból zlokalizowany w obrębie sromu o różnym charakterze (pieczenie, kłucie, uczucie napięcia) występujący przy znikomych lub żadnych oznakach zmian chorobowych, którego przyczyny nie zostały do końca poznane. Przypuszcza się, że u podłoża wulwodynii mogą leżeć uszkodzenia nerwów, nadmierna gęstość zakończeń nerwowych skutkująca nadwrażliwością oraz czynniki genetyczne. Dyspareunia jest szczególnym przypadkiem wulwodynii, ujawniającym się podczas stosunków stosunków płciowych.

Dyspareunia – diagnostyka 

Ból podczas stosunku nie jest zjawiskiem normalnym i wymaga konsultacji ze specjalistą. Nie należy się go wstydzić lub bagatelizować, ponieważ może świadczyć o poważnych problemach zdrowotnych.

Dyspareunia stanowi na tyle złożony problem, że jej prawidłowa diagnostyka i leczenie może obejmować wizyty u kilku różnych specjalistów – ginekologa (w przypadku kobiet), urologa (w przypadku mężczyzn), seksuologa, fizjoterapeutyuroginekologicznego, psychiatry, psychologa lub psychoterapeuty. 

Warto zacząć od wizyty u ginekologa lub urologa, który wykluczy lub potwierdzi czynniki fizjologiczne, będące przyczyną bolesnych stosunków. Lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad, podczas którego może zapytać o lokalizację i nasilenie bólu, towarzyszące mu objawy, choroby współistniejące, historię seksualną i medyczną oraz przebyte w przeszłości operacje i zabiegi. Wizyta obejmuje także badanie ginekologiczne, pozwalające na ocenę stanu narządów płciowych, wykrycie ewentualnych infekcji, stanów zapalnych lub innych nieprawidłowości. Jeśli będzie taka konieczność, lekarz może zlecić także dodatkowe badania np. USG transwaginalne lub badania krwi, które pozwolą potwierdzić lub wykluczyć inne schorzenia. 

Jeśli lekarz ginekolog lub urolog nie stwierdzi obecności żadnych , które mogą powodować dyspareunię, kolejnym etapem diagnostyki powinna być wizyta u fizjoterapeuty uroginekologicznego lub seksuologa, którzy będą szukać innych niż fizjologiczne przyczyn schorzenia. 

Podstawą skutecznego leczenia dyspareunii jest zastosowanie holistycznego podejścia, obejmującego skojarzone działania diagnostyczne i terapeutyczne dotyczące sfery fizjologicznej i psychologicznej . 

Dyspareunia – leczenie 

Leczenie dyspareunii zależy od tego, co ją powoduje:

• jeśli przyczyną jest suchość pochwy, leczenie będzie obejmowało stosowanie preparatów nawilżających w postaci żelów, kremów lub globulek dopochwowych, które złagodzą dolegliwości i poprawią stan błony śluzowej pochwy;
• jeśli dyspareunia jest spowodowana niedoborami hormonalnymi, lekarz może zalecić terapię estrogenem lub hormonalną terapię zastępczą;
• jeśli przyczyną są infekcje lub stany zapalne należy wdrożyć farmakoterapię np. antybiotykami, lekami przeciwgrzybiczymi czy przeciwwirusowymi;
• jeśli dyspareunia ma podłoże psychologiczne pomocy należy szukać u psychiatry, psychologa lub psychoterapeuty, którzy zalecą odpowiednią terapię i przyjmowanie np. lekówprzeciwlękowych;
• w innych przypadkach leczenie dyspareunii może obejmować leczenie chorób współistniejących, stosowanie środków znieczulających miejscowo, leków rozluźniających mięśnie lub nawet interwencję chirurgiczną (interwencja chirurgiczna stosowana jest rzadko i tylko wtedy, gdy zawiodą inne metody leczenia. Może być wskazana np. przy endometriozie); 
• pomocna w leczeniu dyspareunii jest także fizjoterapia uroginekologiczna, obejmująca m.in. terapię manualną, zabiegi fizykalne, ćwiczenia oddechowe, czy naukę relaksacji. Metoda terapii dobierana jest indywidualnie. Fizjoterapia uroginekologiczna pozwala wzmocnić lub rozluźnić mięśnie dna miednicy, a także lepiej poznać budowę i funkcjonowanie swojego ciała.   

Podsumowanie 

Seks nie powinien boleć – jeśli tak jest, należy szukać pomocy u specjalistów. Bagatelizowanie problemu może mieć wpływ nie tylko na zdrowie fizyczne i psychiczne, ale również na relacje w związku. Jeśli doświadczasz tego problemu, nie bój się szczerze o nim powiedzieć podczas rozmowy z lekarzem. Im szybciej to zrobisz, tym szybciej Twój lekarz będzie mógł rozpocząć diagnostykę i zaproponować adekwatną pomoc w celu przywrócenia satysfakcji i radości z seksu.