Czym jest echo serca? 

Echo serca to potoczna nazwa badania diagnostycznego, które w terminologii medycznej nazywane jest echokardiografią lub echokardiogramem. Jest to badanie obrazowe, wykorzystujące technikę ultrasonograficzną, w związku z czym nazywane jest również USG serca lub ultrasonokardiografią serca, czyli UKG. 

Nazwy „echo serca” używa się, ponieważ podczas badania emitowane przez głowicę echokardiografu fale ultradźwiękowe odbijają się od badanej tkanki, następnie wracają jak echo, dając jej obraz na monitorze. W echokardiografii wykorzystuje się ultradźwięki o częstotliwości od 1 do 10 MHz.

Echo serca jest podstawowym badaniem w diagnostyce kardiologicznej chorób serca i układu krążenia. Pozwala na ocenę: 

• budowy serca oraz naczyń krwionośnych;
• pracy serca;
• przepływu krwi w naczyniach krwionośnych i wieńcowych;
• pracy zastawek;
• osierdzia. 

Echo serca jest badaniem bezpiecznym, które można powtarzać wielokrotnie, również u dzieci. 

Rodzaje echa serca 

W zależności od tego, co ma podlegać ocenie, wyróżnia się echo serca:

• przezklatkowe – to najpopularniejsza metoda badania, wykonuje się ją przez ścianę klatki piersiowej;
• przezprzełykowe – specjalny rodzaj sondy wprowadza się do przełyku pacjenta, pozwala wykluczyć obecność skrzeplin przed próbą przywrócenia prawidłowego rytmu serca;
• wysiłkowe (obciążeniowe) – badanie wykonuje się przy zwiększonej aktywności mięśnia sercowego, poddając pacjenta wysiłkowi fizycznemu lub podając mu specjalne leki;
• kontrastowe – pozwala uzyskać lepszy obraz serca poprzez zastosowanie środka cieniującego;
• dopplerowskie – pozwala ocenić kierunek i prędkość przepływu krwi przez jamy serca, zastawki i naczynia krwionośne.

Co wykrywa echo serca? 

Echo serca pozwala na wykrycie:

• uszkodzeń powstałych na skutek zawału serca;
• wrodzonych wad serca;
• nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu serca;
• zapalenia wsierdzia;
• upośledzenia kurczliwości serca;
• obecności płynu w worku osierdziowym;
• obecności guzów, zakrzepów i tętniaków. 

Echo serca wykonuje się na zlecenie lekarza rodzinnego lub kardiologa w przypadku podejrzenia nieprawidłowości w pracy serca. Wskazaniem do wykonania echokardiografii są m.in.:

• obecność szmerów, zaburzenia pracy serca, bóle w klatce piersiowej, duszności;
• nadciśnienie tętnicze;
• przewlekłe choroby serca;
• choroba niedokrwienna serca;
• wady zastawek;
• zapalenie mięśnia sercowego;
• choroba zakrzepowa;
• przebyty zawał mięśnia sercowego.

USG serca wykonuje się także przed planowanymi zabiegami kardiochirurgicznymi oraz po nich (w celu oceny ich efektu); profilaktycznie np. u sportowców lub osób, u których w rodzinie występowały przypadki chorób serca; w przypadkach chorób pozasercowych np. u cukrzyków, osób z chorobami płuc lub nerek, czy po udarze mózgu. 

Echo serca – przygotowanie do badania 

Klasyczne, wykonywane przez klatkę piersiową badanie echa serca nie wymaga żadnych wcześniejszych przygotowań i może być wykonywane o dowolnej porze dnia. Warto tylko zadbać o odpowiednie ubranie, umożliwiające bezproblemowe odsłonięcie klatki piersiowej i wykonanie badania. 

W przypadku echokardiografii przezprzełykowej pacjent powinien być na czczo (ostatni posiłek może być spożyty maksymalnie na 6 godzin przed badaniem). Czasem wymagane jest zabranie ze sobą wcześniejszych badań EKG i RTG klatki piersiowej. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się podanie pacjentowi środka uspokajającego, co jest przeciwwskazaniem do prowadzenia pojazdów, dlatego warto zapewnić sobie bezpieczny powrót do domu po badaniu. 

W przypadku UKG obciążeniowego lekarz określi, jaki lek należy przyjąć przed badaniem. Jeśli badanie ma być wykonane podczas wysiłku fizycznego, warto zadbać o odpowiedni strój i buty oraz unikać spożywania przed badaniem ciężkostrawnych posiłków, które mogą powodować nudności lub kolki w trakcie aktywności. 

Echo serca – jak wygląda badanie? 

Klasyczne echo serca przeprowadzane jest w pozycji leżącej. Przed badaniem należy się rozebrać od pasa w górę (należy również zdjąć biustonosz). Pacjent kładzie się na plecach lub lewym boku, z lewą ręką pod głową, a prawą ułożoną wzdłuż tułowia. Następnie specjalista nakłada na okolice serca specjalny żel, ułatwiający przenikanie ultradźwięków, przykłada głowicę i wykonuje ruchy, umożliwiające zobrazowanie poszczególnych struktur. Badanie trwa około 15–30 minut. Po badaniu pacjent może bez problemu powrócić do swoich codziennych czynności. Podobnie przebiega dopplerowskie USG serca. 

Echokardiografię przezprzełykową wykonuje się rzadziej. Przeprowadza się ją w sytuacji, kiedy wykonanie klasycznego echa serca jest niemożliwe (otyłość, deformacja klatki piersiowej) lub kiedy nie dostarczyło ono dokładnej informacji i wystarczająco dobrej jakości obrazu. Przed badaniem UKG przez przełyk należy wyjąć z jamy ustnej protezę, aparat ortodontyczny oraz inne elementy (np. piercing). Następnie pacjentowi zakłada się specjalny ustnik i spryskuje gardło środkiem znieczulającym. W niektórych przypadkach podaje się także środki uspokajające, przeciwbólowe lub zmniejszające wydzielanie śliny i soków żołądkowych. Następnie do przełyku pacjenta, leżącego na lewym boku z lewą ręką pod głową, wprowadza się specjalną sondę na głębokość około 35 cm. Sonda znajduje się w przełyku około 15–20 min. 

Echokardiografia wysiłkowa łączy dwie metody – elektrokardiografię wysiłkową (próba wysiłkowa EKG) z badaniem echokardiograficznym. Podczas echokardiografii wysiłkowej pacjent ma założone elektrody monitorujące aktywność elektryczną serca. Badanie wykonuje się podczas spoczynku oraz przy obciążeniu serca wysiłkiem fizycznym lub podanym lekiem. Trwa ono 30–60 minut. 

Echo serca – normy 

Podczas echokardiografii ocenianie są takie parametry jak grubość ścian jamy serca, budowa zastawek, czy przekrój światła dużych naczyń krwionośnych. Za pomocą specjalnego wzoru obliczana jest także wartość ciśnienia w przedsionkach serca. Normy powyższych parametrów uzależnione są od wieku, płci, masy ciała, czy wzrostu pacjenta i powinien interpretować je wyłącznie lekarz. Podczas echa serca mierzona jest także tzw. frakcja wyrzutowa, określająca procent objętości krwi przepompowywanej z serca w ciągu jednego skurczu. Pozwala ona określić ryzyko wystąpienia schorzeń układu krwionośnego. Norma dla tego parametru powinna wynosić 55–70%. 

Echo serca a EKG 

Oba badania należą do badań kardiologicznych, ale umożliwiają ocenę zupełnie innych parametrów. Przy EKG, czyli badaniu elektrokardiograficznym serca, zamiast fal ultradźwiękowych wykorzystuje się specjalne elektrody, rejestrujące czynność elektryczną mięśnia sercowego. EKG pozwala wykryć zaburzenia rytmu serca, niedokrwienie mięśnia sercowego, chorobę wieńcową, czy zawał. 

Echo serca u dzieci 

Badanie echa serca u dzieci zalecane jest w ramach diagnostyki wad serca. Można je wykonywać już u dwumiesięcznych dzieci. Pozwala na diagnozę nie tylko wad wrodzonych, ale także tych, które pojawiły się wraz ze wzrostem dziecka. Wskazaniem do wykonania echa serca u dziecka są m.in.:

• szmery serca;
• słabe przybieranie na wadze;
• zasinienie skóry w okolicach oczu, palców i ust;
• zawroty głowy i omdlenia;
• świszczący oddech;
• zniekształcenia klatki piersiowej;
• trudności przy wysiłku fizycznym;
• choroby serca występujące w rodzinie.

Badanie echa serca u dziecka przebiega podobnie jak u dorosłego. W przypadku bardzo małych dzieci rodzic może je podczas badania trzymać na kolanach. Badanie trwa 10-15 minut. Warto zadbać, by dziecko przyszło na badanie wypoczęte i najedzone, a podczas badania zachowywało spokój, ponieważ płacz może utrudniać wykonanie badania. Dzieciom nieco starszym przed badaniem można wytłumaczyć, na czym ono polega, jak będzie przebiegać, a także zapewnić, że rodzic podczas badania będzie przy nim obecny. Aby odwrócić uwagę dziecka podczas badania można zabrać ze sobą zabawkę, książeczkę lub umożliwić mu oglądanie bajki. Powyższe rozwiązania pozwolą dziecku ograniczyć stres związany z badaniem.