Witamina D – co to? 

Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Oznacza to, że nie jest wydalana z organizmu wraz z moczem lub potem, tylko magazynowana w ciele, a konkretnie w tkance tłuszczowej i wątrobie. Ponadto witamina D wchłania się lepiej właśnie w połączeniu z tłuszczem. Witamina D jest jedną z niewielu witamin, którą organizm ludzki potrafi sam syntetyzować – produkowana jest ona w skórze pod wpływem działania promieni słonecznych. Dla człowieka istotna jest występująca w roślinach witamina D₂ oraz witamina D₃, występująca w tkankach zwierzęcych. 

Do czego jest potrzebna witamina D? 

Witamina D uczestniczy w wielu ważnych procesach zachodzących w organizmie: 

• chroni kości – wspomaga wchłanianie i wykorzystanie wapnia oraz fosforu, pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu kostnego, co zapewnia odpowiednią mineralizację tkanki kostnej i zmniejsza ryzyko osteoporozy;
• wspiera odporność – witamina D pozytywnie wpływa na układ immunologiczny, redukuje ryzyko infekcji i przyspiesza okres rekonwalescencji po niej;
• działa przeciwnowotworowo – hamuje rozwój komórek nowotworowych i pobudza układ odpornościowy do ich zwalczania;
• reguluje pracę serca i naczyń krwionośnych – reguluje ciśnienie krwi oraz poziom cholesterolu, zapobiegając chorobom układu krążenia;
• zmniejsza ryzyko wystąpienia cukrzycy – witamina D pomaga utrzymać prawidłowe stężenie cukru we krwi,
• działa antydepresyjnie;
• wzmacnia mięśnie i korzystnie wpływa na układ mięśniowy;
• poprawia metabolizm;
• korzystnie wpływa na układ nerwowy i pracę mózgu – istnieje pozytywna korelacja między występowaniem choroby Parkinsona i Alzheimera, a niskim stężeniem witaminy D3 w organizmie; 
• stymuluje produkcję i ruchomość plemników;
• hamuje rozwój endometriozy;
• wspiera regenerację wątroby;
• reguluje i korzystnie wpływa na sen.

Źródła witaminy D 

Podstawowym źródłem witaminy D jest jej synteza skórna pod wpływem promieniowania słonecznego – w odpowiednich warunkach powinna ona zapewnić nawet 80–100% dziennego zapotrzebowania. 

Produktami spożywczymi bogatymi w witaminę D są tłuste ryby (łosoś, pstrąg, makrela, śledź, sardynki), wątróbka, mleko i produkty mleczne, żółtko jajka. Dieta pokrywa około 10–20% dziennego zapotrzebowania na witaminę D. 

Zapotrzebowanie na witaminę D – normy 

Zalecane, bezpieczne dawki witaminy D (przyjmowane doustnie w pożywieniu lub w postaci leku OTC) są następujące: 

• niemowlęta 0–6 miesięcy: 400 j.m./dobę;
• niemowlęta 6–12 miesięcy: 400–600 j.m./dobę;
• dzieci i młodzież: 600–1000 j.m./dobę; 
• dorośli: 800–2000 j.m./dobę;
• kobiety w ciąży: 1500–2000 j.m./dobę. 

Niedobór witaminy D – przyczyny, objawy, konsekwencje 

Nawet 90% Polaków może mieć niedobór witaminy D. Przyczyna jest prosta – niewystarczająca ekspozycja na słońce. Aby zapewnić organizmowi odpowiednią ilość witaminy D powinniśmy w okresie letnim przebywać na słońcu codziennie po 15–20 minut, w godzinach między 11:00 a 15:00, odsłaniając na działanie promieni słonecznych możliwie jak największą powierzchnię ciała (przynajmniej twarz, ramiona i przedramiona). Wiadomo jednak, że w tym czasie promieniowanie słoneczne jest najbardziej szkodliwe dla skóry, dlatego powinno się stosować filtry ochronne – te jednak ograniczają syntezę witaminy D. W okresie jesienno-zimowym synteza witaminy D jest ograniczona ze względu na panujący w Polsce klimat i wynikające z tego zbyt niskie nasłonecznienie.

Drugą przyczyną niedoboru witaminy D jest jej zbyt niska podaż z żywnością – jak już wiemy, dieta nie pokrywa dziennego zapotrzebowania na witaminę D. Ponadto niedobór witaminy D może być spowodowany problemami z wchłanianiem (u osób z chorobami jelit), przyjmowanymi lekami (niektóre leki, np. leki obniżające poziom cholesterolu, przeciwdrgawkowe, leki na HIV/AIDS mogą zaburzać wchłanianie witaminy D), zaburzeniami w przekształcaniu witaminy D₂ w aktywną formę (u osób z chorobami wątroby lub nerek). 

Niedobór witaminy D może objawiać się m.in.:

• bólem kości i mięśni;
• osłabieniem;
• bezsennością lub nadmierną sennością;
• biegunką;
• suchą, napiętą i swędzącą skórą;
• częstymi infekcjami;
• chorobami przyzębia;
• zaburzeniami widzenia;
• wypadaniem włosów;
• obniżoną kondycją psychiczną. 

U dzieci niedobór witaminy D może objawiać się m.in. powolnym zrastaniem ciemiączka, krzywicą kości, osłabionym napięciem mięśniowym, zaparciami, powracającymi infekcjami, powolnym wzrostem. 

Niedostateczna ilość witaminy D w organizmie skutkuje krzywicą u dzieci, a osteoporozą i osteomalacją (czyli rozmiękczeniem kości) u dorosłych. Ponadto ze względu na osłabienie mięśni mogą pojawić się problemy z chodzeniem, bolesne skurcze. Niedobór witaminy D może przyspieszać proces starzenia, a także zwiększać ryzyko otyłości, cukrzycy, chorób autoimmunologicznych, niektórych nowotworów (piersi, prostaty, jelita grubego). Niedostateczna podaż witaminy D u kobiet w ciąży może prowadzić do zaburzeń rozwoju układu nerwowego u dziecka.  

Aby uzupełnić niedobory witaminy D w organizmie można ją suplementować zgodnie z zaleceniami lekarza. 

Nadmiar witaminy D – przyczyny, objawy, konsekwencje

Przedawkowanie witaminy D, nazywane hiperwitaminozą lub zatruciem witaminą D, jest możliwe, ale zdarza się rzadko. Najczęściej jest wynikiem przyjmowania doustnie zbyt dużych dawek suplementów diety lub leków zawierających witaminę D – co więcej, dawka ta musi być czterokrotnie większa niż zalecana. Nie ma możliwości przedawkowania witaminy D na skutek nadmiernej ekspozycji na słońce lub spożywania produktów będących jej naturalnym źródłem.  

Jak już było wspomniane na początku – witamina D nie jest usuwana z organizmu, tylko magazynowana w nim. Jeśli jest jej za dużo – staje się toksyczna. Za toksyczne uznaje się stężenie witaminy D przekraczające 100 ng/ml – jest to stan, który stanowi zagrożenie dla zdrowia i wymaga leczenia. 

Nieco inaczej sytuacja wygląda u osób z nadwrażliwością na witaminę D, u których do hiperwitaminozy D może dojść nawet podczas przyjmowania dawek uznawanych bezpieczne. Dotyczy to osób, które cierpią na zespół Williamsa-Beurena, pierwotną niedoczynność tarczycy, idiopatyczną hiperkalcemię dziecięcą, choroby ziarniniakowe lub niektóre chłoniaki. 

Objawem przedawkowania witaminy D są: 

• osłabienie i zmęczenie;
• nadpobudliwość i rozdrażnienie;
• bóle brzucha, zaparcia, nudności, wymioty;
• bóle głowy i oczu;
• utrata apetytu;
• wzmożone pragnienie, oddawanie moczu i pocenie się;
• świąd skóry;
• powiększenie wątroby i śledziony; 
• drgawki;
• zaburzenia ze strony układu nerwowego. 

Nadmiar witaminy D w organizmie sprzyja odkładaniu się wapnia w tkankach, szczególnie w tętnicach, nerkach oraz sercu. W efekcie prowadzi to do zaburzeń pracy serca i układu nerwowego, kamicy nerkowej, niewydolności nerek, zwapnienia naczyń krwionośnych, nadciśnienia, obniżonej gęstości kości (co zwiększa ich podatność na złamania). Hiperwitaminoza D u kobiet w ciąży grozi deformacją płodu i chorobami układu kostnego u noworodka. 

Przedawkowanie witaminy D wymaga odpowiedniego postępowania. Konieczne jest natychmiastowe przerwanie suplementacji, a także ocena stężenia wapnia we krwi oraz w wydalanym moczu (pacjenci z nadmiarem wapnia w moczu i krwi mogą wymagać hospitalizacji). Należy także zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu, unikać przebywania na słońcu oraz zmniejszyć podaż wapnia i witaminy D w diecie.