Rak skóry – co to? 

Rak skóry rozwija się w najgłębszych warstwach naskórka – warstwie podstawowej i warstwie kolczystej. Jest to najczęściej występujący u człowieka nowotwór złośliwy. Ryzyko zachorowania na jedną z jego postaci przekracza 20%. Może się rozwinąć w każdym wieku, jednak największą zachorowalność obserwuje się u osób powyżej 60. roku życia. Rak skóry – w zależności od rodzaju – może mieć różne objawy, przebieg, metody leczenia i rokowania. 

Chociaż w potocznym języku określenia „rak” i „nowotwór” używane są zamiennie, nie oznaczają one tego samego. Każdy rak jest nowotworem złośliwym, jednak nie każdy nowotwór złośliwy jest rakiem. Doprecyzowując, określenie „rak skóry” odnosi się wyłącznie do nowotworów złośliwych skóry wywodzących się z tkanki nabłonkowej. Warto wspomnieć, że w tym kontekście czerniak nie jest rakiem skóry, a nowotworem złośliwym skóry, ponieważ wywodzi się z melanocytów (komórek barwnikowych), a nie z tkanki nabłonkowej. 

Rak skóry – rodzaje 

Wyróżnia się następujące rodzaje raka skóry:

• rak podstawnokomórkowy (zbudowany z komórek warstwy podstawnej) – to najczęstszy rak skóry, rozpoznawany w około 80% przypadków, zwykle występuje u osób starszych. Stanowi najmniejsze zagrożenie dla zdrowia i życia – jest rakiem o miejscowej złośliwości, rozwija się powoli i bardzo rzadko daje przerzuty. Objawia się niewielkim guzkiem w kolorze kości słoniowej, o gładkiej i błyszczącej powierzchni, który najczęściej lokalizuje się na skórze głowy (okolice czoła, oczu, nosa, policzków) lub szyi. Może rozwijać się ze stanów przedrakowych (np. rogowacenie słoneczne) lub pojawić się na zdrowej skórze;
• rak kolczystokomórkowy (zbudowany z komórek warstwy kolczystej), zwany także płaskonabłonkowym – występuje rzadziej niż rak podstawnokomórkowy, rozpoznaje się go w około 20% przypadków. Najczęściej występuje u osób w wieku średnim lub starszych, w grupie ryzyka są także osoby z obniżoną odpornością oraz uwarunkowaniami genetycznymi. Lokalizuje się na pograniczu błon śluzowych i skóry, zazwyczaj na skórze głowy, szyi, tułowia, kończyn oraz w obrębie narządów płciowych. Objawia się długo niegojącą się raną, często pokrytą strupem, o charakterze wrzodziejącym lub brodawkującym. Charakteryzuje się szybkim wzrostem i dużą złośliwością z tendencją do naciekania. Daje przerzuty, często do tkanek i narządów odległych (najczęstszym miejscem przerzutów są węzły chłonne i płuca). Rozwija się ze stanów przedrakowych (zwłaszcza z rogowacenia słoneczne i rogu skórnego); 
• rak brodawkujący skóry – szczególna i rzadka odmiana raka kolczystokomórkowego. Cechuje go powolny wzrost i niska złośliwość. Występuje w jamie ustnej, okolicach narządów płciowych i na skórze stóp. Jego przyczyną mogą być m.in. wirusy brodawczaka ludzkiego HPV 6 i HPV 11;
• rak z komórek neuroendokrynnych Merkla – to niezwykle rzadki rodzaj raka o wysokiej złośliwości, w Polsce zapada na niego około 70 osób rocznie. Najczęściej umiejscawia się na skórze głowy i szyi (w 40% przypadków), a także na kończynach. Zwykle ma postać szybko rosnącego guza w kolorze od czerwonego do fioletowego, z widocznymi, poszerzonymi naczynkami krwionośnymi. Często daje przerzuty do węzłów chłonnych. 

Rak skóry – przyczyny 

Najczęstszą przyczyną rozwoju raka skóry jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, które znajduje się w promieniach słonecznych, lampach słonecznych i lampach UV na solariach. Ponadto czynnikami zwiększającymi ryzyko rozwoju raka skóry są: 

• I fototyp skóry (osoby z jasną karnacją, jasnymi lub rudymi włosami, niebieskimi oczami i piegami są częściej narażone na występowanie raka skóry);
• predyspozycje genetyczne;
• narażenie na czynniki chemiczne, promieniowanie jonizujące;
• wiek (ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem);
• obniżona odporność;
• infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV);
• przewlekłe stany zapalne skóry i owrzodzenia;
• przewlekłe drażnienie skóry lub blizn;
• schorzenia powodujące nadwrażliwość na słońce (np. albinizm, skóra pergaminowa-barwnikowa). 

Rak skóry – objawy 

Najczęstszym objawem raka skóry są zmiany skórne. Niektóre znikają samoistnie, inne zaś mają większą tendencję do przekształcenia się z biegiem czasu w zmianę nowotworową – mówimy wtedy o stanie przedrakowym. Do stanów przedrakowych zalicza się m.in. rogowacenie słoneczne, róg skórny, skórę pergaminową i barwnikową, rogowacenie chemiczne, czy rogowacenie białe. 

Rak skóry rozwija się powoli i wieloetapowo – od pojawienia się na skórze podejrzanej zmiany do rozwoju raka może minąć trochę czasu. Zwykle też nie daje dolegliwości bólowych i może rozwijać się bezobjawowo. Jakie w takim razie zmiany na skórze powinny wzbudzić naszą czujność? 

• małe woskowate guzki o bladej, bladej, świecącej i gładkiej powierzchni;
• czerwone guzki;
• krwawiące guzki, na których tworzy się strup;
• zgrubienie z widocznymi rozszerzonymi naczynkami;
• twarda, sucha i chropowata czerwona kropka, która może swędzieć i być wrażliwa na podrażnienia;
• owrzodzenia;
• plamy o ciemnym zabarwieniu;
• wszystkie nowe zmiany, narośla, otarcia, które nie znikają. 

Chociaż wiemy, że nie każda zmiana przekształci się w raka, żadnej z nich nie należy bagatelizować. Jeśli zauważysz u siebie nietypową zmianę skórną, skontaktuj się z dermatologiem.

Jak rozpoznać raka skóry? 

Wstępną diagnozę dermatolog może postawić na podstawie wywiadu z pacjentem oraz oceny zmian skórnych za pomocą dermatoskopu. Jeśli zmiana jest podejrzana, konieczne będzie badanie histopatologiczne, które jest jedyna pewną metodą rozpoznania raka i pozwala na ostateczne postawienie diagnozy. 

Rak skóry – leczenie 

Najszybszą, najskuteczniejszą oraz najczęściej stosowaną metodą leczenia raka skóry jest chirurgiczne wycięcie zmiany wraz z marginesem tkanek zdrowych. W przypadku zmian umiejscowionych na twarzy, których usunięcie w całości wraz z zachowaniem odpowiedniego marginesu jest trudne, stosuje się metodę chirurgiczną skrawkową, czyli tzw. metodę Mohsa. Polega ona na wycięciu zmiany z niewielkim marginesem zdrowej tkanki w kilku etapach – po badaniu histopatologicznym pobranego materiału zmianę „docina się” tam, gdzie jest to konieczne. 

Ponadto w niektórych przypadkach stosuje się:

• krioterapię – polega ona na niszczeniu chorej tkanki przez jej zamrażanie. Metodę tę stosuje się w leczeniu niektórych postaci raka podstawnokomórkowego;
• terapię fotodynamiczną – jest to metoda nieinwazyjna, wykorzystująca substancję fotouczulającą i światło. Pozwala na niszczenie tkanek nowotworowych bez uszkodzenia tkanki zdrowej. Sprawdza się przede wszystkim leczeniu stanów przedrakowych, niektórych odmianach raka podstawnokomórkowego i raka kolczystokomórkowego we wczesnych stadiach;
• terapia laserem CO2 – stosowana w przypadku guzków mniejszych niż 5 mm;
• radioterapia – jest to metoda coraz rzadziej stosowana. Wykorzystuje się ją u osób, które nie mogą lub nie chcą być poddane zabiegowi chirurgicznemu;
• 5% maść 5-fluorouracylowa lub krem z imikwimodem – metoda miejscowa, stosuje się ją w przypadku drobnych i powierzchownych zmian;
• doogniskowa terapia interferonami – coraz rzadziej stosowana metoda ze względu na koszt i długotrwały proces leczenia;
• leczenie systemowe obejmujące działanie na cały organizm. 

Metodę leczenia dobiera się indywidualnie do każdego pacjenta uwzględniając jego ogólny stan zdrowia, wiek, rodzaj raka i stopień jego zaawansowania. Decyzję o metodach leczenia podejmuje onkolog lub chirurg. 

Rak skóry – rokowania 

Wszystko zależy od rodzaju raka, jego lokalizacji, a także stopnia zaawansowania. 

Rak podstawnokomórkowy jest uleczalny w 95% przypadków, szczególnie kiedy został szybko wykryty. Dobre rokowania daje rak kolczystokomórkowy – pod warunkiem jednak, że zostanie wykryty zanim dojdzie do przerzutów. W przeciwnym wypadku, rokowania z szansą na 5-letnie przeżycie spadają do 70% w przypadku przerzutów do węzłów chłonnych, do 30% w przypadku przerzutów odległych. 

Rak skóry – profilaktyka 

By zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka skóry należy ograniczać ekspozycję skóry na promieniowanie UV poprzez unikanie solariów, stosowanie odpowiednich preparatów z filtrami przeciwsłonecznymi i ich reaplikację w ciągu dnia, noszenie ochronnej odzieży oraz przebywanie w cieniu (zwłaszcza w godzinach największego nasłonecznienia, czyli między 10:00 a 15:00).  

Bardzo ważne jest także comiesięczne samobadanie pieprzyków. Pomocna będzie tutaj prosta i skuteczna metoda ABCDE opracowana przez Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne. Każda z liter wskazuje na cechę, która powinna wzbudzić nasz niepokój: 

• A (Asymmetry – asymetria) – znamię jest asymetryczne, zmiany łagodne zazwyczaj mają kształt owalny lub okrągły;
• B (Borders – granice) – zmiana ma nierówne, poszarpane brzegi i nie odcina się wyraźnie od zdrowej skóry;
• C (Color – kolor) – zmiana ma niejednolity kolor (od jasnobrązowego do czarnego, niekiedy czerwonego lub innego);
• D (Diameter – średnica) – średnica zmiany ma powyżej 5 mm;
• E (Evolution – ewolucja) – znamię szybko zmienia rozmiar, kształt, grubość i kolor. 

Ważną rolę odgrywa również dieta – warto zadbać o to, żeby była bogata w antyoksydanty zwalczające wolne rodniki. Jadłospis powinien uwzględniać produkty bogate w witaminy A, C i E oraz karotenoidy. Naturalnym źródłem antyoksydantów są również produkty bogate w polifenole (maliny, jagody, aronia) i kwas alfa-liponowy (szpinak, brokuły, ziemniaki). Najlepszym źródłem przeciwutleniaczy w żywności są warzywa, owoce, orzechy i produkty strączkowe.