Zespół jelita drażliwego – co to? 

Zespół jelita drażliwego (z ang. IBS – Irritable Bowel Syndrome), czasem nazywany również zespołem jelita nadwrażliwego, to przewlekła choroba układu pokarmowego, polegająca na nawracających zaburzeniach pracy jelita cienkiego i grubego. Dolegliwości z nią związane najczęściej pojawiają się między 20. a 50. rokiem życia, chociaż występowanie IBS stwierdza się również u dzieci i młodzieży (8,8% światowej populacji).

W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zespół jelita drażliwego, co ma bezpośredni związek z rozwojem nowych technologii oraz zmianami stylu życia. Skutkiem czego IBS zostało uznane za chorobę cywilizacyjną. Szacuje się, że obecnie na zespół jelita drażliwego choruje około 11% światowej populacji, z czego dwukrotnie częściej choroba ta dotyka kobiet niż mężczyzn. 

Zespół jelita drażliwego – przyczyny 

Przyczyny zespołu jelita drażliwego nie zostały do końca poznane. Wiadomo jednak, że wpływ na przebieg i rozwój choroby ma wiele czynników. Obecnie za jeden z głównych czynników uznaje się zaburzenia komunikacji na osi jelito-mózg. Dużą rolę odgrywają także zaburzenia mikrobioty jelitowej (dysbioza) oraz czynniki psychologiczne – rozwojowi IBS sprzyjają depresja, nerwica i przewlekły stres. 

Wśród innych czynników sprzyjających rozwojowi IBS należy wymienić:

• uwarunkowania genetyczne;
• długotrwałą antybiotykoterapię;
• przebyte wirusowe lub bakteryjne infekcje jelitowo-żołądkowe;
• niewłaściwą dietę;
• zaburzenia perystaltyki jelit i nadwrażliwość trzewną. 

Zespół jelita drażliwego – objawy 

Objawem zespołu jelita drażliwego jest nawracający ból brzucha, któremu towarzyszą problemy z wypróżnianiem (biegunka lub zaparcia), wzdęcia, nudności, wymioty, uczucie przelewania się w brzuchu. 

Objawy IBS mogą także obejmować symptomy spoza układu pokarmowego, takie jak:

• bóle głowy;
• bóle pleców w odcinku lędźwiowym;
• zmęczenie i senność;
• częste oddawanie moczu (również w nocy);
• zaburzenia miesiączkowania.

Niektóre objawy zespołu jelita drażliwego mogą występować także w przypadku innych chorób, dlatego tak ważna przy IBS jest odpowiednia diagnostyka. 

Jeśli objawom IBS towarzyszy gorączka, utrata masy ciała, anemia, krew w stolcu – należy pilnie skonsultować się z lekarzem, gdyż może to świadczyć o poważniejszych chorobach układu pokarmowego.

Zespół jelita drażliwego – rozpoznanie 

Zespół jelita drażliwego rozpoznaje się na podstawie wprowadzonej w 2016 roku IV wersji Kryteriów Rzymskich, opracowanej przez grupę międzynarodowych ekspertów. Kryteria te pozwalają na odróżnienie IBS od innych chorób układu pokarmowego, takich jak np. SIBO, nieswoiste zapalenie jelit, czy celiakia. 

Według IV Kryteriów Rzymskich zespół jelita drażliwego charakteryzuje się nawracającym bólem brzucha, który pojawia się minimum raz w tygodniu w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Ponadto ból ten musi być związany z przynajmniej dwoma spośród poniższych czynników:

• z wypróżnieniem;
• ze zmianą częstości oddawania stolca;
• ze zmianą konsystencji stolca. 

Przy czym pierwsze objawy IBS muszą wystąpić nie wcześniej niż przed 6 miesiącami. Ten okres pozwala na uznanie choroby za przewlekłą i wyznacza lekarzowi ramy czasowe, których powinien się trzymać, by prawidłowo zdiagnozować schorzenie. 

Kryteria Rzymskie IV wyróżniają cztery postacie zespołu jelita drażliwego:

• z dominującym zaparciem (IBS-C);
• z dominującą biegunką (IBS-D);
• mieszana (IBS-M);
• nieokreślona (IBS-U).

W zależności od objawów w diagnostyce zespołu jelita drażliwego mogą być pomocne następujące badania:

• morfologia krwi – może stwierdzić występowanie anemii, która może towarzyszyć celiakii lub nowotworom jelita grubego;
• odczyn Biernackiego (OB) – podwyższony poziom OB jest charakterystyczny dla przewlekłych chorób jelit;
• poziom białka C-reaktywnego (CRP) – nieprawidłowy wynik może wskazywać na toczący się w organizmie stan zapalny;
• przesiewowe testy w kierunku celiakii – badanie różnicujące IBS od celiakii;
• badanie serologiczne w kierunku celiakii (przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej IgA i IgA całkowite) – pozwalają wykluczyć celiakię; 
• kalprotektyna lub laktoferyna w kale – markery stanu zapalnego jelit, pozwalają wykluczyć np. chorobę Leśniowskiego-Crohna;
• TSH – zaburzenia w pracy tarczycy mogą mieć związek z dolegliwościami brzusznymi;
• wodorowe testy oddechowe w kierunku SIBO. 

W niektórych przypadkach konieczne jest pogłębienie diagnostyki o USG jamy brzusznej, gastroskopię i kolonoskopię. 

Zespół jelita drażliwego – leczenie 

Zespół jelita drażliwego jest chorobą, której nie da się całkowicie wyleczyć. Leczenie IBS obejmuje jedynie łagodzenie objawów, przy czym leki pełnią tylko rolę wspomagającą. Kluczowe w postępowaniu z IBS są zmiana stylu życia oraz dieta. 

Co można zrobić by złagodzić objawy IBS?: 

• zadbać o aktywność fizyczną, która wpłynie pozytywnie nie tylko na perystaltykę jelit (pomocne w przypadku zaparciowej postaci IBS), ale również na stan psychiczny;
• zadbać o równowagę psychiczną i wypracować metody radzenia sobie ze stresem, pomocna w tym przypadku może się okazać konsultacja z psychologiem;
• zadbać o dobrą jakość snu; 
• zadbać o mikroflorę jelitową poprzez przyjmowanie odpowiednich probiotyków. 

Postępowanie farmakologiczne może obejmować przyjmowanie leków przeciwbiegunkowych lub łagodzących zaparcia. Opcjonalnie do leczenia są włączane leki rozkurczowe. 

Zespół jelita drażliwego – dieta 

Niezwykle istotna w przypadku IBS jest dieta.

Przy postaci biegunkowej IBS zaleca się unikać w diecie produktów pobudzających perystaltykę jelit, takich jak np.: kawa, fermentowane produkty mleczne, surowe owoce i warzywa, rośliny strączkowe, gazowane napoje, produkty bogate w błonnik. 

Odwrotnie jest przy zaparciowej postaci IBS – w tym przypadku zaleca się produkty zawierające nierozpuszczalny błonnik, który przyspiesza perystaltykę jelit. Są to m.in. warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste. Zaleca się również picie dużej ilości wody. 

W przypadku postaci mieszanej IBS zmian w diecie należy dokonywać na bieżąco w zależności od tego, czy występują biegunki, czy zaparcia. 

Co ważne – posiłki należy spożywać regularnie i bez pośpiechu, najlepiej 5 razy w ciągu dnia, małe objętościowo porcje. Należy unikać dań wysokoprzetworzonych, mocno doprawionych, smażonych, ciężkostrawnych i tłustych. 

Niektórym osobom z IBS może pomóc dieta Low FODMAP (z ang. Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols). Polega ona na eliminacji z jadłospisu produktów zawierających grupę słabo wchłanianych i szybko fermentujących węglowodanów. Zaliczamy do nich fruktozę (występuje głównie w owocach, miodzie, słodyczach), laktozę (produkty mleczne), fruktany (występuje głównie w pszenicy, czosnku, cebuli), galaktany (rośliny strączkowe) i poliole (m.in. ksylitol). 

Produkty bogate w FODMAP nie ulegają rozłożeniu w jelicie cienkim, przechodzą przez nie w niezmienionej formie, dodatkowo absorbując wodę, co powoduje rozciąganie ścian jelita i wywołuje dolegliwości bólowe. Następnie docierając do jelita grubego ulegają fermentacji z nadmierną produkcją gazów, co prowadzi do wzdęć.

Low FODMAP to dieta krótkoterminowa i składająca się z 3 etapów: 

• etap I – eliminacja produktów bogatych w FODMAP;
• etap II – ponowne wprowadzanie produktów bogatych w FODMAP;
• etap III – personalizacja diety.

Ponieważ Low FODMAP jest dietą eliminacyjną, która nieodpowiednio skomponowana może powodować niedobory niektórych witamin i składników mineralnych, powinna być prowadzona pod opieką dietetyka. 

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dieta Low FODMAP powinna być stosowana 6 tygodni. Jeśli po tym czasie nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, czyli złagodzenia objawów IBS, nie powinna być kontynuowana. 

Zespół jelita drażliwego u dzieci 

Objawy i postępowanie w przypadku IBS u dzieci jest podobne jak u osób dorosłych. Są jednak pewne ograniczenia w stosowaniu niektórych leków, dlatego leczenie powinno być jak najbardziej dostosowane do indywidualnych potrzeb małego pacjenta.