Choroby weneryczne- objawy, rodzaje, profilaktyka

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) alarmuje: każdego dnia na całym świecie dochodzi do ponad miliona zakażeń przenoszonych drogą płciową. Rocznie to ponad 374 mln nowych infekcji, które prowadzą do rozwoju: rzęsistkowicy (156 mln), chlamydii (129 mln), rzeżączki (89 mln) i kiły (7,1 mln). To oznacza, że co czwarty mieszkaniec Ziemi choruje na chorobę weneryczną. Jak wygląda sytuacja w Polsce? Zgodnie z raportem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH w ostatnich trzech latach liczba zakażeń chorobami wenerycznymi znacznie wzrosła. W I połowie 2023 roku odnotowano 1571 przypadków kiły, 757 – rzeżączki i 270 – chlamydii. Oficjalne statystyki mogą być jednak zaniżone, gdyż nie każdy chory zgłasza się do lekarza. Powodem jest wstyd, ponieważ choroby przenoszone drogą płciową wciąż pozostają tematem tabu. Tymczasem nieleczone mogą mieć bardzo poważne, a nawet śmiertelne, skutki. Co trzeba wiedzieć o chorobach wenerycznych? Zapraszamy do lektury.

Choroby weneryczne – co to jest?

Infekcje przenoszone drogą płciową (z ang. sexually transmitted infection, STI) to grupa zakażeń, do transmisji których dochodzi najczęściej podczas stosunku seksualnego (dopochwowego, analnego lub oralnego) bez użycia prezerwatywy. Infekcje te mogą się rozwinąć w choroby przenoszone drogą płciową (z ang. sexually transmitted disease, STD), potocznie zwane chorobami wenerycznymi. Istnieje ponad 30 różnych patogenów wywołujących choroby weneryczne – są to bakterie, wirusy, grzyby lub pierwotniaki. Najczęściej oddziałują na narządy płciowe, ale mogą się lokalizować również w innych częściach ciała, takich jak jama ustna lub odbyt. Choroby weneryczne różnią się objawami, skutkami, które wywołują oraz metodami leczenia. Niektóre są uleczalne, inne nie.

Choroby przenoszone drogą płciową należą do najczęstszych chorób zakaźnych. Najwięcej zachorowań odnotowuje się u osób między 15. a 25. rokiem życia. Choroby weneryczne częściej występują w krajach biednych i rozwijających się ze względu na ograniczony dostęp do antykoncepcji mechanicznej, leków oraz brak edukacji seksualnej. Na zarażenie chorobami wenerycznymi narażona jest każda osoba aktywna seksualnie, jednak ryzyko to wzrasta wraz z liczbą partnerów seksualnych, niestosowaniem zabezpieczenia, podejmowaniem ryzykownych zachowań seksualnych.

Jak już było wspomniane – większość chorób wenerycznych przenosi się poprzez stosunek płciowy, jednak do transmisji może dojść także poprzez:

• używanie tych samych przedmiotów, co osoba zarażona;

• korzystanie z toalet publicznych lub basenów;

• łożysko z chorej matki na płód w trakcie ciąży lub podczas porodu;

• iniekcję zanieczyszczoną, używaną igłą;

• operację wykonywaną w niesterylnych warunkach i za pomocą nieodpowiednio zdezynfekowanych narzędzi;

• kontakt z zanieczyszczonym materiałem biologicznym.

Choroby weneryczne – objawy

Większość chorób wenerycznych w początkowej fazie przebiega bezobjawowo. Jeśli już pojawią się objawy, mogą one być różne w zależności od rodzaju infekcji. Nieco inne objawy mogą się także pojawić u kobiet, a inne u mężczyzn. Typowe objawy chorób przenoszonych droga płciową to:

• dyskomfort, ból, pieczenie przy oddawaniu moczu;

• zmiany skórne w okolicach intymnych, w jamie ustnej i na twarzy (brodawki, krostki, wysypki, nadżerki, owrzodzenia itp.)

• ból podczas stosunku;

• ból w okolicach podbrzusza;

• świąd w okolicach intymnych.

Ponadto choroby weneryczne u mężczyzn objawiają się nietypową wydzieliną z cewki moczowej, bólem moszny i jąder. U kobiet znów może pojawić się nietypowa wydzielina z pochwy, krwawienia między miesiączkami lub po stosunku seksualnym.

Powyższe dolegliwości wymagają konsultacji z lekarzem specjalistą: ginekologiem, dermatologiem-wenerologiem lub urologiem.

Lista najczęściej występujących chorób przenoszonych drogą płciową

Choroby przenoszone drogą płciową wywołane przez bakterie

1. Rzeżączka

Wywołują ją bakterie Gram-ujemne dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoea). Najczęściej do zakażenia dochodzi podczas stosunku seksualnego, rzadziej poprzez używanie tych samych przedmiotów (gąbka, ręcznik itp.). Szczególną sytuacją jest transmisja choroby z matki na dziecko podczas porodu – może wtedy dojść m.in. do rzeżączkowego zapalenia oka u noworodka. U mężczyzn objawy rzeżączki pojawiają się po 2–5 dniach od zakażenia i są łatwiej dostrzegalne. Są to: ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie, ból przy oddawaniu moczu. U kobiet rzeżączka najczęściej przebiega bezobjawowo, ewentualnie 7-14 dni od zakażenia mogą pojawić się takie objawy jak upławy, pieczenie czy zaburzenia w cyklu menstruacyjnym. Rzeżączka jest w pełni wyleczalna. Nieleczona u mężczyzn skutkuje m.in. zapaleniem worka napletkowego, gruczołu krokowego (prostaty) lub najądrza, efektem czego mogą być problemy z płodnością. Nieleczona rzeżączka u kobiet może doprowadzić do zapalenia narządów miednicy mniejszej, ciąż pozamacicznych, niepłodności.

2. Kiła

Inaczej zwana syfilisem. Wywołują ją bakterie krętka bladego (Treponema pallidum). Wyróżniamy kiłę nabytą i wrodzoną. W tym drugim przypadku do transmisji choroby może dojść przez łożysko z matki na dziecko – skutki tego mogą być tragiczne, ponieważ zarażenie płodu kiłą może doprowadzić do poronienia, przedwczesnego porodu lub urodzenia martwego dziecka. Kiła nabyta najczęściej przenosi się drogą płciową, jednak możliwe jest również zakażenie poprzez pocałunek, jeśli zmiany chorobowe pojawiły się w gardle. W 50% przypadków kiła nie daje żadnych objawów. W pozostałych przypadkach po około 3 tygodniach od zakażenia na genitaliach, odbycie lub w jamie ustnej może pojawić się zmiana, której towarzyszy powiększenie węzłów chłonnych. W kolejnej fazie, gdy kiła nie jest leczona, pojawiają się gorączka, bóle stawów, wysypka na wnętrzach dłoni i stóp. Kiła jest chorobą uleczalną, jednak nieleczona (nawet jeśli przebiega w postaci utajonej) może doprowadzić do uszkodzeń układu nerwowego, układu krążenia, kości, stawów, czy zaburzeń psychicznych.

3. Chlamydioza

Wywołuje ją bakteria Chlamydia trachomatis. Przenosi się drogą płciową, ale do zakażenia może także dojść poprzez uszkodzoną skórę lub błonę śluzową. W większości przypadków, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, przebiega bezobjawowo. Ewentualne objawy w postaci żółtych lub zielonkawych upławów, bolesnych stosunków, dolegliwości bólowych w podbrzuszu mogą pojawić się około 1–3 tygodni od zakażenia. Chlamydioza jest chorobą uleczalną, jednak nieleczona prowadzi do uszkodzenia narządów rozrodczych, a w konsekwencji do niepłodności. U kobiet w ciąży chlamydioza grozi przedwczesnym porodem lub śmiercią płodu. Podczas porodu może także dojść do transmisji choroby na dziecko, co skutkować może zapaleniem płuc lub zapaleniem spojówek u noworodka.

Do innych bakteryjnych chorób wenerycznych zalicza się m.in. także ziarnicę weneryczną pachwin (LGV), wrzód weneryczny, nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej (NGU).

Choroby przenoszone drogą płciową wywołane przez wirusy

1. AIDS

AIDS to końcowe stadium zakażenia wirusem HIV, czyli wirusem niedoboru odporności. Do zarażenia dochodzi drogą płciową, poprzez krew, z matki na dziecko w okresie ciąży lub podczas karmienia piersią. W początkowej fazie choroba może nie dawać żadnych objawów i pozostać w utajeniu nawet przez 10 lat. Na ten moment AIDS uznawane jest za chorobę nieuleczalną.  Współcześnie jednak dostępne są środki farmaceutyczne, spowalniające replikację wirusa i poprawiające jakość życia osób zarażonych.

2. Kłykciny kończyste (HPV)

Wywołane przez wirusa brodawczaka ludzkiego (Human Papilloma Virus, HPV). Spośród ponad 200 odmian wirusa, około 30 z nich przekazywanych jest drogą płciową. Do zakażenia może także dojść poprzez kontakt ze śliną osoby zakażonej, zmianami na skórze lub błonie śluzowej, podczas porodu – z matki na dziecko. Kłykciny kończyste to brodawki, które pojawiają się na narządach płciowych, okolicach odbytu i jamy ustnej. Niektóre odmiany wirusa HPV mogą doprowadzić do rozwoju raka szyjki macicy, pochwy, prącia lub odbytu.

3. Opryszczka narządów płciowych (HSV-2)

Wywołana przez wirusa HSV-2 (Herpes simplex virus). Wirus przenoszony jest drogą płciową, ale może także zostać przeniesiony z zarażonej matki na dziecko podczas porodu. Atakuje okolice intymne, tworząc w tym miejscu skupisko bolesnych pęcherzyków, przekształcających się z czasem w płytkie owrzodzenia. Nieleczony przechodzi w stan uśpienia i powraca np. w stanach obniżonej odporności. Seks oralny z osobą zakażoną może doprowadzić do opryszczkowego zapalenia gardła.

4. Wirusowe zapalenie wątroby typu B

Choroba wywołana przez wirusa HBV (Hepatitis B Virus). Do zakażenia najczęściej dochodzi poprzez krew, możliwe jest jednak zakażenie poprzez kontakty seksualne – nie musi nawet dojść do stosunku, ryzykowny jest także sam kontakt ze spermą lub wydzieliną z pochwy osoby zakażonej. WZW typu B powoduje zapalenie wątroby, żółtaczkę i wymioty. Przewlekłe WZW typu B może spowodować marskość wątroby i wywołać nowotwór wątrobowokomórkowy. Zakażeniu zapobiega – jednak bez 100% gwarancji – używanie prezerwatyw.

Do innych wirusowych chorób przenoszonych drogą płciową zalicza się także mięczak zakaźny, wirus HTLV (niezwykle rzadko występujący w Polsce).

Choroby przenoszone drogą płciową wywołane przez pierwotniak i grzyby

1. Rzęsistkowica

Wywołuje ją pierwotniak rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis). Do infekcji dochodzi poprzez kontakt seksualny, rzadziej poprzez używanie zainfekowanych przedmiotów. Choroba często przebiega bezobjawowo. Symptomem rzęsistkowicy u kobiet mogą być żółtozielone upławy o nieprzyjemnym zapachu, u mężczyzn infekcja przyjmuje postać zapalenia - np. napletka lub cewki. Nieleczona może prowadzić do niepłodności.

2. Kandydoza

Zakażenie grzybicze narządów płciowych, najczęściej wywoływane przez drożdżakiCandida albicans. Na chorobę narażone są w szczególności osoby chorujące na cukrzycę lub przechodzące antybiotykoterapię, częściej dotyka ona także kobiet niż mężczyzn. U kobiet kandydoza powoduje swędzenie okolic intymnych, pieczenie, serowate upławy, u mężczyzn – świąd i zaczerwienienie genitaliów, ból w trakcie oddawania moczu, bolesne stosunki.

Choroby przenoszone drogą płciową przez pasożyty to najczęściej świerzb okolic intymnych i wszawica łonowa.

Choroby weneryczne – diagnostyka i leczenie

Badania w kierunku chorób wenerycznych powinny wykonać wszystkie osoby, które kiedykolwiek miały kontakt seksualny z kimś o nieznanym stanie zdrowia. Regularnie powinny badać się także kobiety w ciąży, by zapobiec zarażeniu dziecka. Szybka diagnoza, to możliwość niezwłocznego wprowadzenia leczenia, które pomoże zapobiec poważnym konsekwencjom. Pamiętajmy – nawet bezobjawowo przebiegające choroby weneryczne są groźne dla zdrowia, a niewykryta choroba prowadzi do nieświadomego zarażania.

Jakie badania w takim razie wykonać? To zależy od rodzaju patogenu wywołującego chorobę. Materiałem do badań może być:

• próbka krwi – badania serologiczne pozwalają na wykrycie przeciwciał, z krwi można wykonać badania m.in. na kiłę, HIV, opryszczkę;

• próbka moczu – pozwala na wykrycie zakażenia np. chlamydią;

• wymaz z okolicy narządów rodnych – pozwala na wykrycie zakażeń grzybiczych i bakteryjnych.

Testy na niektóre choroby weneryczne dostępne są także w aptekach i można je wykonać samodzielnie w domu. W przypadku pozytywnego wyniku konieczna będzie wizyta u specjalisty.

Jeśli chodzi o leczenie chorób przenoszonych drogą płciową – jest tyle metod, ile rodzajów infekcji. Choroby weneryczne o podłożu bakteryjnym leczy się antybiotykami. W przypadku infekcji wirusowych – podaje się leki przeciwwirusowe. Niektórych chorób nie da się w pełni wyleczyć, a farmakoterapia jedynie hamuje rozwój choroby i jej objawy (HIV, HPV, HSV-2). W dzisiejszych czasach choroby weneryczne – nawet te nieuleczalne – to już nie wyrok. Przy szybko wykrytej infekcji i odpowiedniej metodzie leczenia pod opieką lekarza można nie tylko zapobiec niebezpiecznym konsekwencjom, ale również cieszyć się długim życiem.

Choroby weneryczne – profilaktyka

Tak jak w przypadku wielu innych chorób, również w przypadku chorób wenerycznych, sprawdza się powiedzenie – lepiej zapobiegać niż leczyć.

Podstawą w profilaktyce chorób przenoszonych drogą płciową jest edukacja – rzetelna wiedza i świadomość ryzyka pozwoli na podejmowanie odpowiedzialnych wyborów z zakresie aktywności seksualnej. Ponadto unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych i częstej zmiany partnerów, a także bezpieczny seks,również oralny, z wykorzystaniem prezerwatywy to kolejne czynniki zmniejszające ryzyko zakażenia chorobami wenerycznymi. Warto także regularnie wykonywać badania przesiewowe w tym zakresie oraz rozważyć szczepienia ochronne (przeciwko HPV oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B), które co prawda nie zapobiegną zakażeniu, ale zmniejszą ryzyko powikłań chorób wywołanych tymi wirusami.

Choroby weneryczne to nie powód do wstydu. Reaguj, kiedy zauważysz niepokojące objawy. Zapobieganie, szybka diagnostyka i odpowiednie leczenie – tylko w ten sposób unikniesz poważnych konsekwencji i zadbasz o swoje zdrowie oraz o zdrowie swojego partnera.