Jak sobie radzić z zapaleniem ucha?

Zapalenie ucha to choroba dająca bardzo nieprzyjemne dolegliwości. Zapalenie ucha najczęściej dotyka dzieci, jednak może wystąpić niezależnie od wieku. Przyczyny choroby mogą być różne, a rozwinąć może się ona zarówno w uchu zewnętrznym, środkowym, jak i wewnętrznym. Jakie objawy powinny nas zaniepokoić? Do jakiego lekarza udać się z zapaleniem ucha i kiedy? Jak leczyć to schorzenie i czy można mu zapobiegać? Zapraszamy do lektury.

Zapalenie ucha – co to jest?

Na początek krótka lekcja anatomii. Narząd słuchu, jakim jest ucho, składa się z trzech elementów:

• ucha zewnętrznego, czyli małżowiny usznej i zewnętrznego przewodu słuchowego;

• ucha środkowego, które od ucha zewnętrznego oddziela cienka błona bębenkowa. Składa się ono z jamy bębenkowej wraz z kosteczkami słuchowymi. Ucho środkowe i gardło łączy kanał, czyli trąbka słuchowa, zwana także trąbką Eustachiusza;

• ucha wewnętrznego, które jest najbardziej schowaną częścią ucha, składa się z błędnika i wewnętrznego kanału słuchowego.

Zapalenie ucha to stan, podczas którego układ odpornościowy organizmu próbuje usunąć szkodliwy czynnik, taki jak bakterie, wirusy, grzyby. Zapalenie ucha może mieć przebieg łagodny i ustąpić samoistnie, ale może także prowadzić do groźnych powikłań. Z podejrzeniem zapalenia ucha należy udać się do laryngologa lub pediatry i internisty.

Zapalenie ucha zewnętrznego (tzw. ucho pływaka)

To dość powszechna choroba, występująca niezależnie od wieku, którą powodują bakterie, wirusy lub grzyby. Przyczyną mogą być zaburzenia pracy gruczołów łojowych, zalegająca w uszach woda, uszkodzenia nabłonka, czy zmiana pH w przewodzie słuchowym. Zapaleniu ucha zewnętrznego sprzyja częsty kontakt z wodą i korzystanie z basenów lub zanieczyszczonych zbiorników wodnych, nieprawidłowe czyszczenie uszu (np. patyczkami do uszu, które mogą podrażniać i uszkadzać nabłonek. Patyczki służą jedynie do czyszczenia zewnętrznych części ucha, a nie do usuwania woskowiny z przewodu słuchowego), cukrzyca czy alergie. Zapalenie ucha zewnętrznego może obejmować małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową.

Najczęstsze objawy zapalenia ucha zewnętrznego to:

• ból ucha nasilający się podczas żucia pokarmu lub przy nacisku na małżowinę uszną;

• ból i obrzęk skóry, łuszczący się naskórek w przewodzie słuchowym;

• powiększone węzły chłonne;

• ogólne złe samopoczucie, czasem gorączka;

• ropny lub surowiczo-krwisty wyciek z ucha (przy zakażeniach bakteryjnych);

• świąd przewodu słuchowego (przy zakażeniach grzybiczych);

• pęcherzyki z wydzieliną, krwisty wyciek z ucha (przy zakażeniach wirusowych);

• niedosłuch.

Leczenie zapalenia ucha zewnętrznego zależy od patogenu, które je wywołało. W przypadku zapalenia wywołanego bakteriami podstawą leczenia będzie stosowanie kropli do uszu z antybiotykiem, w poważniejszych przypadkach – antybiotyków doustnych. W przypadku zapalenia spowodowanego wirusem stosuje się leki przeciwwirusowe, a w przypadku infekcji grzybiczej – leki przeciwgrzybicze. Dodatkowo może być konieczne podanie leków o właściwościach przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych. Leczenie obejmuje także regularne czyszczenie przewodu słuchowego. Należy unikać moczenia uszu w trakcie leczenia.

Nieleczone zapalenie ucha zewnętrznego może się rozszerzyć na ucho środkowe, a także sąsiadujące tkanki i narządy. W skrajnych przypadkach może doprowadzić do utraty słuchu.

Rzadszą postacią zewnętrznego zapalenia ucha jest czyrak, wywołany przez bakterie. Pojawia się w niedoborach odporności i ma tendencję do nawracania. Najczęściej powstaje w wyniku mikrourazu i w większości przypadków ulega samoistnemu wyleczeniu. Jeśli dolegliwość nie ustępuje samoistnie – stosuje się miejscowo antybiotyk.

Zapalenie ucha środkowego

Dotyka przede wszystkim niemowląt i małych dzieci, ale zdarza się również u dorosłych. Najczęściej występuje w okresie jesienno-zimowym i zwykle idzie w parze z infekcją górnych dróg oddechowych. Wysoka zachorowalność na zapalenie ucha środkowego wśród dzieci wynika ze specyficznej budowy anatomicznej ich trąbki słuchowej – jest ona krótsza, szersza i ustawiona bardziej poziomo niż u osoby dorosłej, co ułatwia przenoszenie infekcji z gardła do ucha środkowego. Stanom zapalnym ucha środkowego dodatkowo sprzyjają alergie, polipy, przerost migdałka, bierne wdychanie dymu papierosowego, refluks żołądkowo-przełykowy, czy zaburzenia odporności. Zapalenie ucha środkowego może mieć postać:

• ostrą – ten stan może być wywołany przez bakterie lub wirusy, stan zapalny obejmuje jamę bębenkową, ale z zachowaniem ciągłości błony bębenkowej, zwykle towarzyszy mu infekcja górnych dróg oddechowych. Ostra postać zapalenia ucha środkowego objawia się silnym, pulsującym bólem ucha, bólem głowy, szumem w uszach, gorączką, brakiem apetytu, wymiotami. W leczeniu stosuje się antybiotyki, leki przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Lekarz może także zalecić stosowanie aerozoli/kropli do nosa, które nie tylko udrażniają drogi oddechowe, ale także pomagają odblokować trąbkę słuchową.

• wysiękową – w wielu przypadkach wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest konsekwencją ostrego zapalenia ucha, ten rodzaj choroby dotyka głównie dzieci do 10. roku życia, polega na gromadzeniu się płynu w jamie bębenkowej przy zachowaniu ciągłości błony bębenkowej. Gromadzący się płyn upośledza słuch, a nieleczone zapalenie może skutkować nieodwracalnymi zmianami i trwałym uszkodzeniem słuchu. Poza podaniem odpowiednich leków (przeciwzapalnych, mukolitycznych lub antybiotyków) leczenie polega na nacięciu błony bębenkowej i założeniu drenów odprowadzających wydzielinę.

• przewlekłą – czyli jak sama nazwa wskazuje stan zapalny trwa już dłuższy czas, następuje przy tym perforacja błony bębenkowej. Ten rodzaj zapalenia objawia się ropno-śluzowymi, bezwonnymi wyciekami z uszu i postępującą utratą słuchu. W tej sytuacji, poza podaniem antybiotyku, konieczna jest operacja, podczas której zamyka się ubytki w błonie bębenkowej i rekonstruuje kosteczki słuchowe. Ten rodzaj zapalenia ucha może przybrać także postać ziarninową (w przewlekłym ziarninowym zapaleniu ucha środkowego wydzielinie z uszu i ubytkowi słuchu towarzyszy dekonstrukcja kostna, wymaga leczenia operacyjnego) oraz perlakową (w przewlekłym perlakowym zapaleniu ucha środkowego pojawia się guz – perlak – który rośnie i niszczy sąsiadujące z nim tkanki kostne, grozi niebezpiecznymi powikłaniami, wymaga leczenia operacyjnego).

By jednoznacznie określić, z jakim rodzajem zapalenia ucha środkowego mamy do czynienia, niezbędne jest badanie laryngologiczne – a w szczególności badanie otoskopowe, oceniające stan błony bębenkowej. W ramach dodatkowej diagnostyki, lekarz może również zlecić wykonanie badanie słuchu, tomografię komputerową czy wymaz. Nieleczone zapalenie ucha środkowego może przenieść się na ucho wewnętrzne, co grozi poważnymi powikłaniami w postaci perforacji błony bębenkowej, porażenia nerwu twarzowego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, czy trwałej utraty słuchu.

Zapalenie ucha wewnętrznego

Określane jest także jako zapalenie błędnika, może przybrać postać ostrą lub przewlekłą. Najczęściej jest konsekwencją przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Typowe objawy wewnętrznego zapalenia ucha to zaburzenia równowagi, zawroty głowy, nudności, wymioty, szum w uszach, oczopląs, niedosłuch lub głuchota, ogólne złe samopoczucie. Rozpoznanie, poza standardowym badaniem laryngologicznym, wymaga także badania neurologicznego oraz rezonansu magnetycznego. Leczenie zapalenia ucha wewnętrznego wymaga hospitalizacji – pacjentowi podaje się dożylnie antybiotyk oraz przeprowadza zabieg drenażu ucha środkowego, w poważniejszych przypadkach usuwa się także błędnik. Nieleczone zapalenia ucha wewnętrznego grozi zapaleniem opon mózgowych, ropniem mózgu lub całkowitą utratą słuchu.

Zapalenie ucha – profilaktyka

Zapaleniu ucha można zapobiegać, stosując się do pewnych zasad.

• Należy regularnie czyścić przewód słuchowy – i nie, nie za pomocą patyczków, a przy pomocy specjalnych środków rozpuszczających zalegającą w uszach woskowinę.

• W okresie jesienno-zimowym należy nosić czapkę, by uniknąć przewiania uszu. Uszy są bardzo wrażliwe na gwałtowną zmianę temperatur, zimno i wiatr. W związku z tym korzystanie z klimatyzacji również nie służy naszym uszom.

• Należy uważać, by podczas kąpieli w wodzie, basenie, czy innym zbiorniku wodnym do ucha nie dostała się woda, jak już wiemy – zalegająca w uszach woda sprzyja rozwojowi zapalenia ucha. Pomocne w tej sytuacji mogą okazać się silikonowe wkładki, różnego rodzaju zatyczki i korki – ale – uwaga! – należy uważać z ich wyciąganiem, ponieważ mogą podrażnić przewód słuchowy.

• Nie należy bagatelizować infekcji górnych dróg oddechowych czy nawet lekkiego kataru, ich częstym powikłaniem są właśnie zapalenia uszu.

• Masz zapalenie ucha – unikaj lotów samolotami. Duże różnice ciśnień podczas lotu mogą uszkodzić wewnętrzne struktury ucha środkowego i jeszcze bardziej pogłębić dolegliwości.

• Słuchawki dokanałowe lub stopery nie powodują zapalenia ucha, ale zwiększają jego ryzyko. Stosuj je zgodnie z instrukcją i dbaj o ich higienę, a unikniesz infekcji.

I na koniec jeszcze informacja - choroby zębów i patologiczne zmiany w tkance zębów mogą powodować promieniujący do ucha i głowy ból, jednak nie są bezpośrednią przyczyną zapalenia ucha.

Podsumowanie

Zapalenie ucha to najczęściej przypadłość wieku dziecięcego, ale zachorować mogą również dorośli. Przyczyną są drobnoustroje wnikające przez ucho do organizmu. Dolegliwości związane z zapaleniem ucha nie tylko są bardzo nieprzyjemne i utrudniają codzienne funkcjonowanie, ale mogą doprowadzić także do groźnych powikłań. Dlatego w momencie pojawienia się objawów, należy udać się do laryngologa lub pediatry i internisty, którzy zaordynują odpowiednie i skuteczne leczenie.