Anemia - przyczyny, objawy, leczenie

Osłabienie, brak energii, bóle i zawroty głowy, blada i sucha skóra – to mogą być objawy anemii, zwanej też niedokrwistością. Czym jest anemia? Jakie są jej przyczyny i objawy? Jak sobie z nią radzić? Czy anemia jest groźna? Sprawdźmy.

Czym jest anemia?

Anemia pojawia się wtedy, kiedy poziom hemoglobiny – białka odpowiedzialnego za kolor krwi i transport tlenu do tkanek organizmu – spada poniżej normy odpowiedniej dla wieku i płci. Anemii może także towarzyszyć spadek liczby czerwonych krwinek (erytrocytów) oraz hematokrytu (liczba czerwonych krwinek w stosunku do objętości krwi).

Ze względu na stopień nasilenia niedokrwistość można podzielić na:

• łagodną – stężenie hemoglobiny w przedziale 10-12,0 g/dl u kobiet, 10-13,5 g/dl u mężczyzn;

• umiarkowaną – stężenie hemoglobiny w przedziale 8-9,9g/d,

• ciężką – stężenie hemoglobiny w przedziale 6,5-7,9g/dl,

• zagrażającą życiu – hemoglobina poniżej 6,5g/dl.

Anemia może się pojawić w każdym wieku. Statystycznie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Jednak szczególnie na wystąpienie anemii narażone są:

• osoby ze zwiększonym zapotrzebowaniem na żelazo (dzieci w okresie wzrostu, kobiety w ciąży lub karmiące piersią);

• osoby stosujące nieodpowiednio zbilansowane diety eliminacyjne (np. wegańską lub wegetariańską);

• kobiety z obfitymi miesiączkami;

• osoby starsze, u których niedokrwistość może wynikać ze spadku apetytu lub zwiększonego ryzyka krwawień (np. w przewodzie pokarmowym);

• osoby z chorobami przewlekłymi, stosujące niektóre leki lub chorujące na nowotwór dający przerzuty do szpiku.

Jakie są przyczyny anemii?

Najczęstsze przyczyny anemii to:

• nieprawidłowy proces produkcji krwinek czerwonych (związany np. z niedoborami żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego; zaburzeniami funkcjonowania szpiku kostnego);

• utrata krwi (w skutek urazu, krwawienia z przewodu pokarmowego lub dróg rodnych);

• zbyt szybki rozpad krwinek czerwonych (związany z uwarunkowaniami genetycznymi, nabytymi wadami w budowie krwinek, toczącym się procesem chorobowym, chorobami przewlekłymi i autoimmunologicznymi).

Anemia – diagnostyka i leczenie

Podstawowym badaniem w diagnostyce anemii jest morfologia krwi, która pozwala ocenić ilość i stan erytrocytów, poziom hemoglobiny i hematokryt. Odchylenia tych parametrów od norm pozwalają rozpoznać anemię, określić jej rodzaj i wskazać przyczynę. Normy dla tych parametrów wyglądają następująco:

• hemoglobina (Hb) – norma dla kobiet: 12–16 g/dl, dla mężczyzn: 13–18 g/dl, dla kobiet ciężarnych: 11–14 g/dl;

• hematokryt (Hct) – norma dla kobiet: 35–47%, norma dla mężczyzn: 42–52%;

• liczba erytrocytów (RBC) – norma dla kobiet: 4,2–5,4 mln/mm3, norma dla mężczyzn: 4,7–6,2 mln/mm3;

• średnia objętość krwi czerwonej (MCV) – norma 80–90 fl.

Obniżone poziomy hemoglobiny, hematokrytu oraz liczba erytrocytów wskazują na anemię. Na jej przyczynę wskazuje parametr średniej objętości krwinki czerwonej.

W rozpoznaniu anemii pomocne są także poniższe badania:

• odczyn opadania krwinek czerwonych (OB);

• stężenie ferrytyny, transferryny i poziom żelaza we krwi;

• stężenie witaminy B12 i kwasu foliowego;

• badanie kału na krew utajoną;

• biopsję szpiku kostnego;

• liczbę retikulocytów, bilirubinę i inne testy krwi oraz moczu, pozwalające na określenie szybkości tworzenia się i rozpadu krwinek czerwonych;

• inne badania krwi, pozwalające na wykrycie rzadszych przyczyn niedokrwistości.

Wyniki badań zależą od wielu czynników (płci, wieku pacjenta, uwarunkowań genetycznych, wpływu gospodarki hormonalnej), dlatego tylko lekarz jest w stanie spojrzeć na nie globalnie i odpowiednio je zinterpretować. Jeżeli podejrzewasz anemię zgłoś się do lekarza hematologa, internisty lub w przypadku dziecka do lekarza pediatry.

Rodzaje anemii, towarzyszące jej objawy i metody leczenia

Objawami anemii są m.in. osłabienie i męczliwość, utrata energii, bóle i zawroty głowy, duszności, przyspieszone bicie serca (zwłaszcza przy wysiłku fizycznym), bladość, uczucie zimna, skurcze nóg, trudności z koncentracją i uwagą, zwiększona podatność na infekcje.

Inne objawy związane są z poszczególnymi rodzajami niedokrwistości. Leczenie anemii jest zróżnicowane i zależy od jej rodzaju, przyczyny oraz stopnia zaawansowania.

Anemia z niedoboru żelaza (niedokrwistość mikrocytarna)

To najczęściej pojawiająca się postać anemii, może dotyczyć aż 80% przypadków. Poza typowymi objawami anemii niedokrwistość mikrocytarna charakteryzuje się także: łamliwością i wypadaniem włosów, rozdwojonymi i łamliwymi paznokciami, zajadami w kącikach ust, suchą i szorstką skórą, krwawieniem z dziąseł, spaczonym łaknieniem (apetyt na niejadalne produkty np. kredę, krochmal, surowy ryż).

Przyczyną niedokrwistości mikrocytarnej jest niedobór żelaza wynikający z:

• diety ubogiej w żelazo (odchudzanie się, dieta wegańska lub wegetariańska),

• zaburzonego wchłaniania tego pierwiastka (np. z powodu celiakii czy infekcji bakterią Helicobacter pylori),

• nagłej utraty krwi (uraz, operacje, obfite miesiączki, krwawienie z przewodu pokarmowego),

• zwiększonej podaży na żelazo (ciąża, karmienie piersią, dzieci w okresie wzrostu, noworodki karmione mlekiem modyfikowanym).

Niedobór żelaza w organizmie sprawia, że liczba krwinek czerwonych w organizmie jest zbyt mała i są one mniejsze niż u osób zdrowych. Leczenie niedokrwistości mikrocytarnej polega na podawaniu preparatów z żelazem oraz ustaleniu przyczyn niedoboru tego pierwiastka. Istotne znaczenie ma w tym przypadku dieta bogata w żelazo. Do produktów bogatych w ten pierwiastek należą: mięso, ryby, owoce morza, pestki dyni, jajka, orzechy, nasiona roślin strączkowych, natka pietruszki, zielone warzywa liściaste, kasza gryczana, jaglana i jęczmienna. Należy pamiętać, że żelazo jest pierwiastkiem trudno wchłanianym przez organizm. Lepiej wchłania się żelazo hemowe (pochodzenia odzwierzęcego) niż niehemowe (pochodzenia roślinnego). By zwiększyć absorpcję żelaza do organizmu należy spożywać go w połączeniu z produktami bogatymi w witaminę C (np. papryka, brokuły, pomidory, cytrusy). Przyswajanie żelaza zmniejszają kawa, herbata, mleko, wino, otręby.

Anemia hemolityczna

Wynika z nieprawidłowego procesu rozpadu erytrocytów (hemoliza), do którego dochodzi wewnątrz naczyń krwionośnych lub pozanaczyniowo (w śledzionie i w wątrobie). Skutkiem jest zmniejszenie ilości krwinek czerwonych.

Anemia hemolityczna może być:

• wrodzona – powstaje w wyniku nieprawidłowej budowy krwinek;

• nabyta – krwinki uszkadzane są przez leki, toksyny, z powodu chorób autoimmunologicznych, infekcji.

Poza symptomami charakterystycznymi dla innych typów anemii niedokrwistość hemolityczna objawia się ciemnym moczem, zażółceniem skóry i białek oczu, powiększeniem śledziony lub wątroby. Leczenie niedokrwistości hemolitycznej zależy od jej przyczyn, nasilenia choroby, wieku i stanu zdrowia pacjenta. Wśród dostępnych metod terapii są m.in. transfuzja krwi, stosowanie leków immunosupresyjnych, usunięcie śledziony.

Anemia megaloblastyczna

Ten typ anemii spowodowany jest niedoborem witaminy B12 oraz kwasu foliowego, w efekcie czego liczba erytrocytów spada i pojawiają się nieprawidłowości w ich budowie – są one dużo większe niż u osób zdrowych.

Anemia megaloblastyczna najczęściej występuje:

• u osób starszych;

• u osób nadużywających alkoholu;

• u wegan lub wegetarian, stosujących nieodpowiednio zbilansowaną dietę;

• u osób z zaburzeniami wchłaniania;

• u ciężarnych i kobiet karmiących;

• u osób stosujących niektóre leki (np. przeciwdrgawkowe lub przeciwgruźlicze);

• u osób chorujących na nowotwory.

Dla tego konkretnego typu anemii charakterystyczne są takie objawy jak: cytrynowe zabarwienie skóry, problemy z oddawaniem moczu, mrowienie i drętwienie kończyn, zaburzenia czucia i równowagi. W leczeniu niedokrwistości megaloblastycznej stosuje się suplementację witaminy B12 oraz kwasu foliowego (czasem nawet do końca życia). Ponadto należy znaleźć przyczynę anemii i jeśli jest to choroba – zastosować odpowiednią terapię.

Anemia aplastyczna

Wynika z niewydolności szpiku kostnego (aplazji), co skutkuje niedoborem nie tylko erytrocytów, ale także leukocytów (krwinki białe) i płytek krwi. Anemia aplastyczna może być wrodzona lub – co zdarza się częściej – nabyta.

Przyczyną nabytej anemii aplastycznej mogą być:

• choroby autoimmunologiczne,

• kontakt z chemikaliami (pestycydy, arsen, benzen),

• radioterapia lub chemioterapia,

• stosowanie niektórych leków,

• choroby wirusowe (HPV, HIV).

Ten typ anemii charakteryzuje się zawrotami i bólami głowy, dusznością, bladością skóry, bólem w klatce piersiowej, przyspieszoną pracą serca, zimnymi stopami i dłońmi. Anemię aplastyczną można wyleczyć jedynie poprzez przeszczep szpiku kostnego.

Anemia pokrwotoczna

Wynika z nagłej lub stopniowej utraty krwi, spowodowanej np. urazem, krwawieniem z dróg rodnych, krwawieniem w układzie pokarmowym. Jej objawy zależą od ilości utraconej krwi, szybkości tej utraty czy wieku chorego i są to: zimne poty, spadek temperatury ciała, wstrząs hipowolemiczny, utrata przytomności i zaburzenia świadomości. Leczenie polega na usunięciu przyczyny krwawienia, w skrajnych przypadkach niezbędne może być przetoczenie krwi.

Anemia chorób przewlekłych

Towarzyszy chorobom przewlekłym takim jak: zakażenia bakteryjne, pasożytnicze, grzybicze, nowotwory, choroby autoimmunologiczne. Zwykle ujawnia się kilka miesięcy po zdiagnozowaniu choroby podstawowej i w zależności od jej ciężkości może przybrać formę łagodną lub zaawansowaną. Leczenie niedokrwistości wynikającej z obecności chorób przewlekłych polega na leczeniu choroby, która ją spowodowała.

Anemia w ciąży

To dość powszechne zjawisko i dotyczy nawet 40% ciężarnych. W tym przypadku najczęściej mamy do czynienia z niedokrwistością wynikającą z niedoboru żelaza. Dzieje się tak, ponieważ w okresie ciąży organizm kobiety musi wyprodukować o 20–30% więcej krwi potrzebnej do prawidłowego rozwoju płodu. Tym samym u przyszłej mamy wzrasta zapotrzebowanie na kwas foliowy, witaminęB12 oraz – oczywiście – na żelazo. Ten rodzaj anemii w początkowej fazie może przebiegać bezobjawowo, dlatego należy uważnie obserwować swój organizm oraz wykonywać wszystkie zlecone przez lekarza badania. W przypadku kobiet ciężarnych symptomem rozwijającej się anemii może być nadmierne zmęczenie i osłabienie, blada skóra, przyspieszone bicie serca i zadyszka, problemy z koncentracją.

O ile łagodna niedokrwistość w II i III trymestrze ciąży raczej nie stanowi powodu do niepokoju, o tyle jej cięższe stadium lub nieleczona anemia mogą być niebezpieczne i doprowadzić do przedwczesnego porodu lub urodzenia dziecka z niską wagą urodzeniową. Leczenie anemii w ciąży polega na suplementacji żelaza. Istotna jest także dobrze skomponowana dieta bogata w ten pierwiastek.

Anemia po porodzie

Ten rodzaj anemii może wystąpić na skutek utraty dużej ilości krwi podczas porodu lub połogu. Leczenie polega na uzupełnieniu niedoboru żelaza, a w skrajnych przypadkach niezbędna może się okazać transfuzja krwi.

Czy anemia jest groźna?

Tak, anemia może być groźna i może wskazywać na wiele poważnych zaburzeń (m.in. choroby szpiku kostnego, choroby nerek, celiaklię, HIV, nowotwory, chorobę Crohna, reumatoidalne zapalenie stawów). Wszystko jednak zależy od rodzaju anemii, jej stopnia zaawansowania oraz ogólnego stanu pacjenta.

Łagodna niedokrwistość może utrudniać funkcjonowanie na co dzień ze względu na towarzyszące jej bóle i zawroty głowy, ogólne osłabienie, spadek formy czy problemy z koncentracją. Ponadto anemia obniża odporność, dlatego łatwiej o infekcje. Skutki długotrwałej i nieleczonej anemii mogą być bardzo poważne i prowadzić m.in. do niewydolności serca. Natomiast nieleczona anemia u dzieci może opóźniać i upośledzać rozwój psychofizyczny.

W większości przypadków anemię można skutecznie leczyć, ale można jej także zapobiegać. Zdrowy styl życia, dieta bogata w żelazo, witaminę B12 oraz kwas foliowy pomogą uniknąć choroby.