Hipotrofia płodu- co musisz o niej wiedzieć?

Hipotrofia płodu to poważne powikłanie, które może wiązać się z szeregiem ciężkich zdrowotnych konsekwencji dla dziecka. W niektórych przypadkach równie niebezpieczna może okazać się także dla matki. Hipotrofię można rozpoznać jeszcze przed porodem na podstawie badania USG. Czym dokładnie jest hipotrofia, jakie są jej przyczyny i jak postępować w przypadku jej rozpoznania? Podpowiadamy.

Czym jest hipotrofia?

Hipotrofia płodu (inaczej hipotrofia wewnątrzmaciczna) to wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu (z ang. intrauterine growth restriction, IUGR). Oznacza to, że w pewnym momencie trwania ciąży dziecko przestaje nabierać masy ciała lub jej przyrost jest nieadekwatny do danego wieku ciąży. Zgodnie z definicją przyjętą przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) o hipotrofii wewnątrzmacicznej mówimy wtedy, kiedy masa urodzeniowa płodu znajduje się poniżej 10. centyla według siatek centylowych dla odpowiedniego wieku ciążowego. Hipotrofia płodu dotyczy około 10% wszystkich ciąż.

Do rozpoznania hipotrofii płodu używa się skrótów SGA (z ang. small for gestational age) oraz FGR (z ang. fetal growth restriction). Jako SGA określany jest płód zbyt mały w stosunku do wieku ciążowego, ale mniejsza masa ciała nie wynika z zaburzeń ciąży czy chorób dziecka. W tej sytuacji mamy do czynienia z tzw. płodem prawidłowo małym – ten rodzaj hipotrofii nie wymaga leczenia, nie stanowi zagrożenia dla płodu i ma uwarunkowania genetyczne (np. rodzice lub dziadkowie byli niskiego wzrostu). W przypadku skrótu FGR mówimy o płodowym ograniczeniu wzrastania, które wiąże się z podwyższonym ryzykiem umieralności okołoporodowej i często współwystępuje z powikłaniami ciąży.

Hipotrofia – typy

Obecnie wyróżnia się dwa typy hipotrofii:

• hipotrofię wczesną – kiedy nieprawidłowe wzrastanie płodu zostało stwierdzone przed 32. tygodniem ciąży. Ten typ najczęściej współistnieje ze stanem przedrzucawkowym, dotyczy ok. 1% ciąż i wymaga opieki w ośrodku specjalistycznym o III stopniu referencyjności. Hipotrofia wczesna jest wywołana znaczącym uszkodzeniem łożyska lub jego dysfunkcją w I lub II trymestrze ciąży.

• hipotrofię późną – kiedy do nieprawidłowego wzrastania płodu dochodzi po 32. tygodniu ciąży. Ten typ dotyczy około 8% ciąż. Diagnoza późnej hipotrofii u kobiet w ciąży niskiego ryzyka wymaga wykonania badania USG w III trymestrze ciąży (standardowo wykonuje się je między 28. a 32. tygodniem ciąży) oraz w terminie porodu. U kobiet z ciążą wysokiego ryzyka to ostatnie USG wykonuje się wcześniej – między 34. a 36. tygodniem ciąży.

Według dawnej klasyfikacji hipotrofię dzielono na:

• symetryczną (mniejsza masa wszystkich części ciała, niedobór wzrostu),

• asymetryczną (asymetria budowy ciała, niedorozwój narządów wewnętrznych, niska zawartość tkanki tłuszczowej, niekiedy także niedobór wzrostu),

• mieszaną (ma cechy obydwu hipotrofii, najczęściej spotykana w ciążach mnogich),

• konstytucjonalną (niedobór wzrostu, niedobór masy ciała o podłożu genetycznym, nie stanowi zagrożenia dla płodu, nie wymaga wzmożonego monitorowania ani leczenia).

Przyczyny hipotrofii

Na rozwój wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu wpływać może kilka czynników jednocześnie, dlatego nie zawsze da się jednoznacznie ustalić, co jest konkretną przyczyną. Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia hipotorfii płodu dzielimy na:

• matczyne, które upośledzają tworzenie się łożyska oraz wymianę składników odżywczych pomiędzy matką a dzieckiem. Są to m.in. palenie tytoniu, uzależnienie od leków lub substancji psychoaktywnych, cukrzyca, otyłość lub niedowaga, wiek ciężarnej, cukrzyca, celiakia, choroby autoimmunologiczne, choroby układu krążenia, ciężka anemia;

• płodowe (wady wrodzone, chromosomowe, choroby genetyczne; zakażenia wewnątrzmaciczne takie jak: różyczka, cytomegalia, toksoplazmoza; ciąża mnoga; płeć żeńska płodu);

• łożyskowe (przedwczesne oddzielenie się łożyska, łożysko przodujące, zawał łożyska, nieprawidłowy przebieg naczyń pępowinowych), które powodują mniejszą wydolność łożyska, co oznacza, że płód otrzymuje mniejszą ilość składników odżywczych.

Większość wymienionych wyżej czynników powoduje mniejszy transport substancji odżywczych i tlenu do płodu. Na początku ciąży – kiedy płód jest malutki, a jego zapotrzebowanie niewielkie – ta zmniejszona podaż ze strony łożyska jest dla niego wystarczająca. Wraz ze wzrostem płodu – rośnie jego zapotrzebowanie, tymczasem łożysko przestaje nadążać z dostawą niezbędnych substancji. A to w konsekwencji prowadzi do zahamowania wzrostu płodu.

Czy hipotrofia jest niebezpieczna?

Tak, hipotrofia jest poważnym zagrożeniem i wymaga specjalnego trybu prowadzenia ciąży. Pogłębiająca się wraz z rozwojem ciąży niewydolność łożyska grozi niedotlenieniem dziecka, a nawet obumarciem wewnątrzmacicznym. Wczesna hipotrofia niesie za sobą ryzyko przedwczesnego porodu, późna – niskiej punktacji Apgar, zielonego płynu owodniowego.

Noworodki z hipotrofią rodzą się „chudziutkie”, mają niską ilość tkanki tłuszczowej, ich skóra jest pomarszczona i łuszczy się. Częściej też mają obniżoną saturację, zaburzenia oddychania, niski poziom glikemii, problemy z utrzymaniem prawidłowej temperatury ciała – dlatego w pierwszych dniach po porodzie mogą wymagać przebywania w inkubatorze, a także stałej opieki i obserwacji na oddziale neonatologicznym.

Hipotrofia u dziecka zwiększa ryzyko wystąpienia w życiu dorosłym takich chorób jak otyłość, cukrzyca czy nadciśnienie.

Niewydolność łożyska – i wynikająca z niego hipotrofia płodu – może być także zagrożeniem dla matki. Niedotlenione łożysko zaczyna wydzielać toksyczne substancje, które dostają się do krwi matki i uszkadzają jej naczynia krwionośne. Dochodzi wtedy do tzw. „zatrucia ciążowego”, czyli stanu przedrzucawkowego, które u matki powoduje wzrost nadciśnienia tętniczego wraz z innymi powikłaniami takimi jak: białkomocz, niewydolność nerek i wątroby, bóle głowy, zaburzenia widzenia, a nawet drgawki.

Jak rozpoznać hipotrofię?

Każda kobieta – niezależnie od wieku, stanu zdrowia, czy tego, który raz zostanie mamą – powinna mieć już na początku ciąży ocenione ryzyko wystąpienia hipotrofii płodu. Najbardziej precyzyjną metodą diagnostyki hipotrofii jest badanie ultrasonograficzne I trymestru (standardowo wykonuje się między 11. a 14. tygodniem ciąży) wraz z oceną ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego w ciąży. Łożyskowy czynnik wzrostu PLGF stosowany jest jako czynnik pomocniczy w diagnozie preeklapsji oraz zmian miażdżycowych. Choroby związane z nieprawidłową angiogenezą mogą negatywnie wpłynąć na rozwój płodu i powodować powikłania w ciąży, w tym stan przedrzucawkowy. Test PAPP-A rozszerzony o badanie PLGF pomaga w określeniu zagrożenia wczesnego wystąpienia stanu przedrzucawkowego. To badanie wykonywane jest jedynie w I trymestrze ciąży. W II i III trymestrze wskaźniki PLGF i sFLT-1, w połączniu z informacjami klinicznymi i diagnostycznym, stosowane są jako parametry pomocnicze usprawniające krótkoterminowe przewidywanie stanu przedrzucawkowego oraz ułatwiające odróżnienie preeklampsji od innych stanów związanych z nadciśnieniem.

Co istotne – by hipotrofia została prawidłowo zdiagnozowana należy prawidłowo określić wiek ciążowy! Najdokładniejszym sposobem pomiaru wieku ciąży w I trymestrze jest parametr CRL, czyli długość ciemieniowo-siedzeniowa.

Ryzyko rozwoju hipotrofii wewnątrzmacicznej określa się także na podstawie wywiadu lekarskiego, analizy różnych czynników ryzyka oraz badań z krwi.

Czy hipotrofię można leczyć?

Hipotrofii nie można leczyć, a ciężarna, u której zdiagnozowano to schorzenie powinna pozostać pod ścisłą kontrolą lekarską. To lekarz decyduje, czy niezbędna jest hospitalizacja w ośrodku o III stopniu referencyjności. Stan dziecka monitoruje się poprzez wykonanie badania KTG, USG dopplerowskiego oraz kontrolę ruchów dziecka. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości lekarz podejmie decyzję o wcześniejszym wywołaniu porodu. Kobietom z podwyższonym ryzykiem hipotrofii w powiązaniu z nadciśnieniem tętniczym można w I trymestrze ciąży profilaktycznie podawać aspirynę.

Podsumowanie

Nie ma skutecznego leku na hipotrofię, ale można jej zapobiegać poprzez właściwą ocenę czynników ryzyka w I trymestrze ciąży. Dlatego tak ważne w ciąży są badania profilaktyczne i obowiązkowe badania USG. Im wcześniej oszacuje się ryzyko, tym większe są szanse na uniknięcie poważnych powikłań.

Hipotorfii można również zapobiegać poprzez prozdrowotny tryb życia i bezwzględne odstawienie papierosów, alkoholu oraz innych używek w ciąży – zahamowanie rozwoju wzrostu płodu może być jednym z wielu skutków ubocznych przyjmowania tych substancji.