Co musisz wiedzieć o cukrzycy ciążowej?

Cukrzyca ciążowa to dość powszechna dolegliwość w ciąży, niedająca charakterystycznych objawów, z którą zmaga się niemal co 10. ciężarna. Nieleczona wiąże się z dużym ryzykiem dla matki i dziecka. Jakie są jej przyczyny i co należy wiedzieć o cukrzycy ciążowej?

Czym jest cukrzyca ciążowa?

Zanim przejdziemy do meritum – ważna informacja. Należy odróżnić cukrzycę ciążową od cukrzycy w ciąży – są to dwie różne jednostki chorobowe i powodują zupełnie inne konsekwencje kliniczne zarówno u matki, jak i u dziecka.

Cukrzyca ciążowa to zaburzenie o charakterze przejściowym, związane ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi w organizmie podczas ciąży. Pojawia się wyłącznie w tym okresie u dotychczas zdrowych kobiet, zwykle rozpoznawana jest między 24. a 28. tygodniem ciąży. Cukrzyca ciążowa powoduje hiperglikemię, czyli podwyższone stężenie glukozy we krwi. Najczęściej mija po porodzie. Kobieta, u której rozpoznano to schorzenie – ze względu na niosące za sobą konsekwencje – wymaga odpowiedniej opieki lekarskiej. Cukrzyca ciążowa jest sygnałem ostrzegawczym dla kobiety – wskazuje, że może mieć genetyczne predyspozycje do zaburzeń gospodarki węglowodanowej.

Cukrzyca w ciąży, natomiast, to stan chorobowy, który występował u kobiety jeszcze przed zajściem w ciążę. Nie ustępuje wraz z momentem porodu i wymaga wdrożenia stałego leczenia. Wyróżniamy dwa rodzaje cukrzycy w ciąży:

• cukrzyca typu 1 – ma pochodzenie autoimmunologiczne i wynika z nieprawidłowej pracy trzustki. Nieleczona może doprowadzić do wad wrodzonych, poronienia lub zgonu wewnątrzmacicznego.

• cukrzyca typu 2 – ma pochodzenie genetyczne (wrodzone zaburzenie wydzielania insuliny lub insulinooporność) i środowiskowe (nieodpowiednia dieta, otyłość, zły tryb życia, zespół chorób metabolicznych).

Skoro wątpliwości zostały już rozwiane, przejdźmy dalej.

Cukrzyca ciążowa – przyczyny

Cukrzyca ciążowa rozwija się głównie pod wpływem zmian hormonalnych, zachodzących podczas ciąży w organizmie kobiety. Ponadto czynnikami zwiększającymi ryzyko choroby są:

• wiek matki powyżej 35. roku życia;

• występujące w przeszłości: liczne porody, urodzenie dziecka lub dzieci o masie ciała powyżej 4 kg, urodzenie dziecka z wadą rozwojową, zgony wewnątrzmaciczne;

• przypadki wystąpienia cukrzycy w rodzinie;

• nadwaga i otyłość;

• zespół policystycznych jajników;

• nadciśnienie tętnicze;

• przebycie cukrzycy w poprzedniej ciąży.

Objawy cukrzycy ciążowej

Cukrzyca ciążowa najczęściej nie daje żadnych charakterystycznych objawów i bywa mylona z typowymi dla okresu ciąży dolegliwościami. Za symptomy cukrzycy ciążowej uznaje się:

• częstomocz,
• nadmierną senność i uczucie zmęczenia,
• powracające infekcje układu moczowego,
• wzmożone pragnienie i napady głodu,
• zawroty głowy,
• mdłości,
• zaburzenia widzenia,
• nagły, duży przyrost wagi w ciąży i zbyt szybki wzrost płodu względem stopnia zaawansowania ciąży.

Cukrzyca ciążowa – powikłania

Zdiagnozowana u kobiety cukrzyca ciążowa sprawia, że ciąża klasyfikowana jest jako ciąża wysokiego ryzyka. Nieleczona cukrzyca ciążowa jest zagrożeniem dla matki i dziecka.

Podwyższony poziom cukru w I trymestrze ciąży zwiększa ryzyko poronienia oraz powstania wad rozwojowych u płodu (wady serca, układu nerwowego, przewodu pokarmowego, kręgosłupa, niedorozwój kończyn). W drugiej połowie ciąży prowadzi do nadmiernego przenikania glukozy przez łożysko do dziecka, czego konsekwencją jest tzw. makrosomia, czyli zbyt duża waga urodzeniowa dziecka przekraczająca 4 kg. Ponadto u dzieci z ciąż cukrzycowych wzrasta ryzyko rozwoju nadwagi, otyłości, nietolerancji glukozy lub cukrzycy typu 2 w późniejszym wieku.

Duże dziecko to także zwiększone ryzyko powikłań okołoporodowych (przedłużający się poród, niedotlenienie dziecka) oraz urazów okołoporodowych podczas przechodzenia dziecka przez kanał rodny. W celu zmniejszenia komplikacji i ograniczenia ryzyka w ciąży cukrzycowej częściej podejmuje się decyzję o sztucznym wywołaniu porodu lub zakończenia go cesarskim cięciem. Jeśli jednak poziom cukru we krwi jest stabilny, a ciąża przebiega prawidłowo można rodzić naturalnie w specjalistycznym szpitalu.

Cukrzyca ciążowa u matki grozi stanem przedrzucawkowym, czyli wzrostem ciśnienia krwi wraz z białkomoczem, a także zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 w przyszłości.

Jak zdiagnozować cukrzycę ciążową?

Ze względu na brak typowych objawów cukrzycę ciążową wykrywa się najczęściej dzięki badaniom. Zgodnie z wytycznymi Polskich Towarzystw: Ginekologicznego i Diabetologicznego pomiar stężenia glukozy na czczo powinien być zlecony każdej ciężarnej już na pierwszej wizycie u ginekologa. Jeśli wyniki tego pomiaru są w normie (norma glukozy na czczo u kobiety w ciąży wynosi do 92 mg/dl) i nie występują inne czynniki ryzyka hiperglikemii w ciąży, to kolejne badanie, czyli test doustnego obciążenia glukozą, wykonuje się między 24. a 28. tygodniem ciąży. Celem pierwszego badania jest wykrycie cukrzycy, która rozwinęła się jeszcze przed ciążą, drugiego – diagnostyka cukrzycy ciążowej.

Doustny test obciążenia 75 g glukozy (z ang. Oral Glucose Tolerance Test, OGTT), inaczej zwany testem obciążenia glukozy lub krzywą cukrową, to badanie, które wśród ciężarnych okryte jest złą sławą. Krążą legendy o okropnie słodkim płynie do wypicia, który wywołuje wymioty, a nawet omdlenia, co w konsekwencji wiąże się z koniecznością powtórzenia badania. Rzeczywiście krzywa cukrowa nie należy do najprzyjemniejszych badań i polega na wypiciu słodkiego roztworu 75 g glukozy na szklankę wody (ok. 250-300 ml), jednak większość kobiet w ciąży dobrze znosi to badanie.

Test OGTT składa się z trzech etapów. W pierwszym określa się stężenie glukozy z krwi na czczo. Następnie ciężarna w ciągu maksymalnie 5 minut musi wypić roztwór glukozy i zgłosić się na ponowne pobranie krwi po upływie 60 minut i 120 minut. W międzyczasie kobieta nie może jeść, pić, ani podejmować jakichkolwiek aktywności, gdyż mogą one wpłynąć na wiarygodność wyników. Warto więc na badanie zabrać ze sobą coś, co umili czas oczekiwania i sprawi, że te 2 godziny w przychodni miną szybciej.

Zgodnie ze standardami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzycę ciążową rozpoznaje się, gdy przynajmniej jedna z poniższych wartości przekracza normę:

• na czczo 92-125 mg/dl

• po 60 minutach poniżej 180mg/dl

• po 120 minutach 153-199 mg/dl.

W przypadku przekroczenia norm ciężarna kierowana jest do diabetologa lub szpitala specjalizującego się w cukrzycy w ciąży.

Cukrzyca ciążowa – co dalej?

Zdiagnozowaną cukrzycę ciążową można z powodzeniem leczyć. Ważne jest, by ciężarna pozostawała pod opieką specjalistów (diabetologa, dietetyka, neonatologa, położnej). W leczeniu cukrzycy ciążowej najważniejsza jest specjalna dieta, która pozwoli na unormowanie poziomu glukozy we krwi. Dieta cukrzycowa nie służy odchudzaniu, kobieta w ciąży nie może być głodna. Zgodnie z wytycznymi Instytutu Matki i Dziecka w trakcie trwania I trymestru ciąży zapotrzebowanie kaloryczne nie zmienia się. Kolejno w II i III trymestrze zapotrzebowanie energetyczne wzrasta o 360 i 475 kcal dziennie w stosunku do zapotrzebowania przed ciążą. Trzeba również pamiętać, aby zapewniać odpowiednie składniki odżywcze oraz witaminy, które są niezbędne do poprawnego rozwoju płodu. Zaleca się spożywanie mniejszych posiłków w regularnych odstępach czasu (trzy główne posiłki oraz dwie przekąski) oraz wybieranie produktów o niskim indeksie glikemicznym. Z jadłospisu ciężarnej powinny całkowicie zniknąć produkty zawierające cukier, tłuste mięso, tłuste mleko, białe pieczywo, miód oraz niektóre owoce. Zaleca się spożywanie warzyw, ciemnego pieczywa, ryb i chudych mięs, nabiału.

Ważnym aspektem w leczeniu cukrzycy ciążowej jest aktywność fizyczna dostosowana do samopoczucia i stanu ciężarnej. Zaleca się aktywność o umiarkowanej intensywności, taką jak: spacery, pływanie, nordic walking, joga.

Bardzo ważna jest także samokontrola glikemiczna przy pomocy glukometru przynajmniej 4 razy dziennie oraz kontrola przyrostu masy ciała – prawidłowo w trakcie trwania ciąży kobieta powinna przybrać na wadze około 11-17 kg.

Jeśli stosowanie się do powyższych zaleceń nie przyniesie rezultatu, lekarz zdecyduje o włączeniu insulinoterapii. Leczenie insuliną w ciąży jest całkowicie bezpieczne dla matki i płodu.

Cukrzyca ciążowa po porodzie

Najczęściej cukrzyca ciążowa jest stanem przejściowym. Po porodzie poziom stężenia glukozy we krwi u większości kobiet normalizuje się. Warto jednak pamiętać, że cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko pojawienia się cukrzycy typu 2 w przyszłości, dlatego zaleca się wykonanie testu OGTT około 6-12 tygodni po porodzie oraz oznaczanie poziomu glukozy we krwi na czczo raz w roku.

W przypadku insulinoterapii proces odstawienia leku powinien zostać skonsultowany z lekarzem lub położną.

Zdarza się, że stężenie glukozy we krwi nie wraca do normy po porodzie. Oznacza to, że u ciężarnej występowała normalna cukrzyca. W takiej sytuacji konieczne jest kontynuowanie leczenia do końca życia.

Cukrzyca ciążowa - podsumowanie

By uniknąć cukrzycy ciążowej warto zadbać o swoje zdrowie na długo przed ciążą. Ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała, regularne uprawianie sportu oraz zbilansowana dieta oparta na produktach o niskim indeksie glikemicznym, która nie obciąża trzustki. Jeśli mimo tych starań nie uda Ci się uniknąć cukrzycy ciążowej – spokojnie, to jeszcze nie wyrok. Wykrycie jej w odpowiednim momencie oraz trzymanie się zaleceń lekarza zmniejsza ryzyko powikłań do minimum. Nawet przy cukrzycy ciążowej kobieta wciąż może urodzić zupełnie zdrowe dziecko.