Sportowiec amator- jakie badania wykonać?
Uprawianie sportów wytrzymałościowych wymaga odpowiedniej troski o organizm – aby uniknąć przetrenowania, kontuzji lub poważniejszych problemów zdrowotnych, trening musi być dostosowany do możliwości fizycznych osoby trenującej i do jej stanu zdrowia. W tym kontekście kluczowe znaczenie mają badania, które pomagają monitorować stan zdrowia i dostosowywać trening do aktualnych możliwości organizmu, ale przede wszystkim pozwalają na wczesne wykrycie potencjalnych problemów. Tym bardziej, że niektóre schorzenia nie dają objawów przy normalnym trybie życia, natomiast mogą doprowadzić do tragedii pod wpływem intensywnego wysiłku.
Jakie badania powinien wykonać sportowiec amator?
Sportowcy zawodowi, by móc uprawiać określoną dyscyplinę sportu, muszą uzyskać na to zgodę lekarza na podstawie regularnie wykonywanych badań – taki obowiązek nakłada na nich ustawa Ministra Sportu i Turystyki o sporcie kwalifikowanym. A co ze sportowcami amatorami? Oni na uprawianie sportów wytrzymałościowych zgody lekarza nie potrzebują, jednak jeśli trenują na średnim bądź wysokim poziomie intensywności minimum 3 razy w tygodniu, to we własnym interesie powinni zatroszczyć się o swój stan zdrowia i regularnie poddawać się badaniom kontrolnym. W tym celu powinni odwiedzić lekarza internistę, swojego lekarza rodzinnego lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który po przeprowadzeniu ogólnego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego, zdecyduje, jaki pakiet badań potrzebny jest takiej osobie.
Jednym z podstawowych badań, które powinna wykonać każda osoba regularnie uprawiająca sport, jest morfologia krwi. Pozwala ona nie tylko na ogólną ocenę stanu zdrowia, ale również na wykrycie ewentualnych niedoborów, które nie pozostają bez wpływu na wydolność i samopoczucie sportowca amatora. U sportowców wytrzymałościowych szczególnie ważny jest poziom hemoglobiny, hematokrytu i erytrocytów, których zbyt niski poziom może wskazywać na anemię. Warto jednak wiedzieć, że osoby uprawiające sporty wytrzymałościowe często mają obniżony poziom hemoglobiny i hematokrytu ze względu na tzw. „anemię sportową”, która nie jest anemią w sensie klinicznym, ale następstwem rozrzedzenia krwi na skutek intensywnego wysiłku fizycznego. Obniżona wartość leukocytów może wskazywać na osłabienie organizmu lub niedawno przebytą infekcję, zbyt wysoka zaś – na obecność stanu zapalnego w organizmie, który może być efektem np. przetrenowania lub niewłaściwej regeneracji. Na stany zapalne wskazuje także zbyt wysoki poziom OB (Odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne).
Wracając do anemii – jej przyczyną u sportowców wytrzymałościowych może być zbyt intensywny trening, niewłaściwa dieta lub niedobory żelaza. To ostatnie można sprawdzić, wykonując dodatkowo badanie stężenia żelaza i ferrytyny we krwi. Warto to zrobić,ponieważ niedobory żelaza mogą się przekładać na zmniejszenie wytrzymałości organizmu.
Badania z krwi można także rozszerzyć o stężenie elektrolitów we krwi (magnez, potas, sód, cynk), które wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego oraz regulują pracę serca. Ich niedobory mogą skutkować skurczami mięśni, czy zaburzeniami ciśnienia lub rytmu serca. Można skontrolować także kinazę kreatynową (CK, enzym produkowany przez tkanki mięśniowe) oraz kortyzol (hormon produkowany przez nadnercza, zwany „hormonem stresu”), których bardzo wysokie wartości mogą wskazywać na przetrenowanie.
Intensywny wysiłek fizyczny powoduje zwiększone zużycie glukozy w organizmie, dlatego warto sprawdzić również ten parametr. W przypadku stężenia glukozy we krwi zarówno jej zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom może być dla osób aktywnie uprawiających sport bardzo niebezpieczny. Duże znaczenie dla sportowców ma także odpowiedni poziom witaminy D oraz witamin z grupy B we krwi. Wpływają one na ich wydajność, regenerację, a także prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, kostnego i krążenia.
Co jeszcze warto sprawdzić? Cholesterol i trójglicerydy, których nieprawidłowy poziom może wskazywać na ryzyko chorób serca i układu krążenia. W tym celu najlepiej wykonać lipidogram. Warto wykonać także badania hormonalne, zwłaszcza hormonów tarczycy, hormonów wzrostu i hormonów płciowych.
Równie ważne dla sportowców amatorów jest badanie moczu, które pozwala na ocenę pracy układu moczowego, a zwłaszcza nerek, które podczas intensywnego wysiłku fizycznego zostają bardzo mocno obciążone.
Intensywny trening wytrzymałościowy jest także obciążeniem dla pracy serca, dlatego szczególnie ważnym badaniem dla sportowców amatorów jest elektrokardiogram, czyli EKG, które pozwala na ocenę pracy serca i wykrycie ewentualnych nieprawidłowości. Warto wykonać nie tylko EKG spoczynkowe, ale przede wszystkim wysiłkowe, monitorujące pracę serca podczas aktywności fizycznej, ponieważ pozwala ono na wykrycie problemów z sercem, które nie są widoczne w spoczynku. Tu warto podkreślić, że serce osoby intensywnie uprawiające sport, nawet na poziomie amatorskim, może różnić się od serca człowieka prowadzącego siedzący tryb życia. Mówimy tu o tzw. „sercu sportowca”, które charakteryzuje się przerostem mięśnia sercowego oraz bradykardią (tzw. zwolnioną akcją serca). Są to zmiany, które normalnie zostałyby uznane za nieprawidłowe, ale u osób intensywnie trenujących sporty wytrzymałościowe jest to naturalny proces adaptacyjny serca do regularnego wysiłku. EKG wysiłkowe można wykonać jednocześnie ze spirometrią – wówczas mówimy o ergospirometrii – co pozwala rozszerzyć badanie o ocenę stanu płuc i wydolności oddechowej, która jest równie istotna dla osób uprawiających sporty wytrzymałościowe.
Badania serca są szczególnie ważne dla sportowców, u których w rodzinie występowały przypadki chorób serca. Wówczas diagnostykę można rozszerzyć jeszcze o echo serca (inaczej USG serca), które pozwala ocenić strukturę i pracę serca oraz wykryć nieprawidłowości w jego budowie, a także o Holter EKG, które to badanie pozwala na monitorowanie pracy serca przez 24 godziny na dobę podczas codziennych czynności o różnej intensywności oraz podczas snu.
Jak często sportowiec amator powinien wykonywać badania?
Pierwsze badania dobrze jest wykonać jeszcze przed podjęciem treningu i rozpoczęciem swojej przygody ze sportami wytrzymałościowymi. Podstawowe parametry, takie jak badania z krwi czy ogólne badanie moczu, trzeba sprawdzić przynajmniej raz w roku, a w przypadku występowania chorób przewlekłych nawet co pół roku. Przy bardzo intensywnym amatorskim uprawianiu sportu morfologię można powtarzać co 3 miesiące. O częstotliwości wykonywania pozostałych badań decyduje lekarz.
Cenna informacja – przed wykonaniem badań kontrolnych warto na dzień lub dwa zmniejszyć intensywność swoich treningów, by nie odbiło się to na wiarygodności wyników.
Źródła:
https://www.drmax.pl/blog-porady/trening-wytrzymalosciowy-na-czym-polega-co-daje
https://pulsmedycyny.pl/nalezy-propagowac-badania-profilaktyczne-u-biegaczy-amatorow-941484
https://treningbiegacza.pl/artykul/biegasz-wykonaj-niezbedne-badania-lekarskie
https://fitnessplatinium.pl/blog/badania-ktore-raz-na-jakis-czas-powinien-wykonac-kazdy-kto-cwiczy
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20051551298/U/D20051298Lj.pdf
https://www.badania-medyczne.pl/badania-sportowcow-niezwykle-wazne-dla-amatorow-zawodowcow/