Dlaczego kleszcze są groźne?
Co należy wiedzieć o kleszczach?
Kleszcze to niewielkich rozmiarów pajęczaki – dorosłe osobniki mogą mieć wielkość główki od szpilki. Ich cykl rozwojowy trwa około 2–3 lat i obejmuje trzy stadia: larwa, nimfa, postać dorosła. By przejść w kolejne z nich, kleszcz musi napić się krwi – ludzkiej lub zwierzęcej. Opity krwią kleszcz może nawet kilkukrotnie zwiększyć swój rozmiar..
Kleszcze są bardzo odporne – wytrzymują długie okresy zimna i suszy, a dorosłe osobniki mogą przetrwać bez pokarmu nawet do dwóch lat.
Na całym świecie występuje około 900 gatunków kleszczy, z czego w Europie znanych jest 70. W Polsce najbardziej rozpowszechniony jest kleszcz pospolity (Ixodes ricinus).
W jakich miejscach jesteśmy narażeni na ugryzienie kleszcza?
Kleszcze lubią wilgoć, ale błędem jest myślenie, że na ich ugryzienie jesteśmy narażeni wyłącznie w lasach. Rzeczywiście naturalnym środowiskiem bytowania kleszczy są lasy liściaste i mieszane, krzewy oraz wysokie trawy, ale coraz częściej można je spotkać również w miastach: na terenach parków, zielonych skwerów, a nawet w przydomowych ogródkach lub piwnicach.
Nieprawdą jest także, że kleszcze spadają z drzew, latają lub skaczą. Na swoich żywicieli czekają w ściółce lasu, niskiej roślinności, na spodniej powierzchni liści, w kłodach i pniakach, w pobliżu ścieżek, którymi chadzają zwierzęta lub ludzie. Kleszcze przyciąga ciepło, ruch i zapach potu. Zwykle atakują nogi, a następnie wędrują po ciele w poszukiwaniu najlepszego miejsca do żerowania – czyli tam, gdzie skóra jest delikatna, cienka i dobrze ukrwiona. Najczęściej wkłuwają się pod kolanami, w pachwinach, za uszami, na karku i linii włosów.
Kiedy kleszcze są najbardziej aktywne?
Aktywność kleszczy uzależniona jest od temperatury otoczenia. W Polsce „sezon” na kleszcze zaczyna się zwykle wczesną wiosną i trwa do późnej jesieni, ale może się zdarzyć, że kleszcz ugryzie także zimą. Zwykle o tej porze roku kleszcze zapadają w letarg, ale przerywają hibernację, jeśli tylko temperatura wzrośnie powyżej 5 stopni Celsjusza. Dlatego łagodne zimy oraz ciepłe i wilgotne lato są sprzymierzeńcami kleszczy.
Dlaczego kleszcze są groźne?
Ugryzienie kleszcza nie boli, ponieważ jego ślina zawiera substancję znieczulającą, ale i bardzo groźne dla człowieka patogeny (wirusy, bakterie, pierwotniaki), które mogą zwiększać ryzyko zakażenia chorobami odkleszczowymi. To, co musisz wiedzieć:
- ugryźć może kleszcz w każdym stadium;
- jeden kleszcz może zarazić człowieka kilkoma chorobami;
- nie każdy kleszcz jest nosicielem chorób.
Rzecz tylko w tym, że nie wiemy, czy osobnik, który nas ugryzł był zakażony, czy nie, a im dłużej tkwi w naszym ciele, tym ryzyko zakażenia staje się większe. Dlatego kleszcza należy jak najszybciej usunąć, a miejsce wkłucia uważnie obserwować.
Jakie choroby przenoszą kleszcze?
Do przenoszonych przez kleszcze chorób odkleszczowych należą:
- Borelioza (inaczej choroba z Lyme)
To najczęściej występująca choroba odkleszczowa w Polsce i na świecie. Powoduje ją bakteria Borrelia burgdorferi, bytująca w układzie pokarmowym kleszcza. Choroba może się rozwijać w ukryciu miesiącami, a nawet latami. Najczęstszym i typowym objawem boreliozy, występującym u 40–50% chorych, jest czerwona, owalna lub okrągła zmiana skórna, okalająca miejsce ugryzienia, która powiększa się w miarę upływu czasu. Jest to tzw. rumień wędrujący, który pojawia się w ciągu 1–6 tygodni od ukąszenia. Rumieniowi mogą towarzyszyć objawy grypopodobne: gorączka, bóle głowy, uczucie rozbicia, zmęczenie, senność. Borelioza wymaga bezwzględnego leczenia, ponieważ może prowadzić do groźnych powikłań neurologicznych, zaburzeń serca, czy chorób stawów. W ciężkich przypadkach konieczna może być hospitalizacja i rehabilitacja.
Od początku roku Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny odnotował 11 692 przypadków boreliozy w Polsce (dane dotyczą okresu do 15 lipca br).
- Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)
Jest to choroba ośrodkowego układu nerwowego, spowodowana przez wirusa TBEV (ang. tick-borne encephalitis virus), obecnego w ślinie kleszcza. Wnika on do organizmu człowieka w ciągu kilku minut od ugryzienia, dlatego nawet szybkie usunięcie kleszcza nie zapewnia ochrony przed chorobą. Pierwsze objawy kleszczowego zapalenia mózgu pojawiają się po około 1–2 tygodniach od ukąszenia i przypominają objawy grypy (gorączka, bóle mięśni i stawów, nudności). W drugiej fazie choroby pojawiają się objawy neurologiczne (zaburzenia równowagi i świadomości, sztywnienie karku). Kleszczowe zapalenie mózgu występuje rzadziej niż borelioza, ale jest bardziej niebezpieczne – w przypadku ciężkiego przebiegu choroby może dojść do poważnych powikłań, a nawet śmierci.
Od początku roku Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny odnotował 211 przypadków KZM w Polsce (dane dotyczą okresu do 15 lipca br).
- Babeszjoza (piroplazmoza)
To choroba, która częściej występuje wśród zwierząt, u ludzi zdarza się rzadko. Wywołuje ją pierwotniak z rodzaju Babesia. Babeszjoza stanowi zagrożenie dla osób z zaburzeniami odporności. Objawia się gorączką, bólami mięśni i stawów, dreszczami i nadmierną potliwością. U chorych na babeszjozę odnotowuje się anemię hemolityczną.
- Ludzka anaplazmoza granulocytarna (HGA)
To ostra choroba gorączkowa, którą wywołuje bakteria Anaplasma phagocytophilum, atakująca krwinki białe. W większości przypadków choroba może przebiegać bezobjawowo, ale u niektórych osób pojawiają się bóle głowy, gorączka, bóle mięśni i stawów, dreszcze, złe samopoczucie. Mogą pojawić się także kaszel, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, splątanie, ale te objawy występują rzadko. Anaplazmoza jest groźna dla osób z upośledzoną odpornością lub poważnymi chorobami przewlekłymi.
- Ludzka erlichioza monocytarna (HME)
To ostra choroba gorączkowa, wywołana przez bakterie Ehrlichia chaffeensis. Może przebiegać bezobjawowo lub mieć bardzo ciężki przebieg. Zwykle objawia się nagłą gorączką z silnym bólem głowy, dreszczami, złym samopoczuciem oraz wysypką, rzadziej pojawiają się zaburzenia układu pokarmowego i kaszel.
- Tularemia (inaczej dżuma gryzoni)
Wywołana przez bakterię Francisella tularensis. Może przebiegać bezobjawowo, jednak najczęściej ma ostry przebieg. Tularemia objawia się wysoka gorączką, bólem głowy i mięśni, dreszczami. Następnie mogą pojawić się takie objawy jak m.in. owrzodzenia na skórze, powiększenie węzłów chłonnych, objawy zapalenia gardła, objawy zapalenia płuc. Tularemia jest niebezpieczną chorobą, która może grozić sepsą, a nawet doprowadzić do śmierci.
- Bartonelloza
Wywołana przez bakterię Bartonella. Objawia się m.in. gorączką, dreszczami, bólami i zawrotami głowy, zapaleniem węzłów chłonnych, zapaleniem spojówek.
- Gorączka Q
Wywołują ją bakteria Coxiella burnetii. Objawy są grypopodobne. W przebiegu choroby może pojawić się także zapalenie wątroby lub zapalenie płuc.
- Tibola
Wywołana przez bakterie Rickettsia slovaca lub raoultii. Objawia się gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych szyi, zaczerwienieniem i pojedynczym strupem w miejscu ukłucia.
Jak się leczy choroby odkleszczowe?
W przypadku chorób odkleszczowych wywołanych przez bakterie stosuje się antybiotykoterapię. W leczeniu Babeszjozy poza antybiotykiem podaje się także leki przeciwpasożytnicze. Na kleszczowe zapalenie mózgu nie ma leku, leczy się je wyłącznie objawowo poprzez podanie leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych i przeciwgorączkowych.
W niektórych przypadkach leczenie chorób odkleszczowych może obejmować hospitalizację, rehabilitację, czy psychoterapię.
Czy na choroby przenoszone przez kleszcze można się zaszczepić?
W przypadku chorób odkleszczowych zaszczepić się można wyłącznie na kleszczowe zapalenie mózgu i jest to jedyna skuteczna ochrona przed tą chorobą. By szczepionka przyniosła oczekiwany efekt konieczne jest przyjęcie 3 dawek szczepienia pierwotnego, a następnie dawek przypominających co 3–5 lat. Szczepionkę można przyjąć przez cały rok, jednak najlepiej zrobić to zimą lub wczesną wiosną. Przeciw KZM mogą się szczepić wszyscy dorośli oraz dzieci po ukończeniu 1. roku życia. Szczególnie jednak szczepionkę zaleca się osobom zatrudnionym przy eksploatacji lasu, służbom mundurowym, rolnikom, a także turystom, uczestnikom kolonii i obozów, młodzieży odbywającej praktyki na terenie występowania kleszczy oraz wszystkim osobom, które podejmują aktywność fizyczną lub lubią spędzać czas na świeżym powietrzu.
Aktualnie trwają badania kliniczne nad szczepionką na boreliozę. Wyniki ich trzeciej fazy będą najprawdopodobniej znane pod koniec 2025 roku i jeśli tak się stanie, to szczepionka mogłaby zostać zarejestrowana i dostępna na rynku europejskim w 2026 roku.
Co zrobić, gdy ugryzie kleszcz?
Jeśli znajdziemy na naszym ciele kleszcza, należy go jak najszybciej usunąć. Im dłuższy ma kontakt z naszą krwią, tym wyższe jest ryzyko zakażenia chorobami odkleszczowymi. Możemy spróbować usunąć kleszcza samodzielnie za pomocą bezpiecznych i skutecznych narzędzi dostępnych w aptece. Pamiętajmy jednak, że kleszcza nie wolno: rozgniatać, wyciskać, wykręcać, przypalać, usuwać igłą, smarować różnymi specyfikami oraz wyciągać bezpośrednio palcami! Miejsce po usunięciu kleszcza należy zdezynfekować i obserwować, czy nie pojawiają się niepokojące objawy.
Po pomoc w usunięciu kleszcza można się również zgłosić do poradni Podstawowej Opieki Zdrowotnej, gdzie w profesjonalny sposób zrobią to pielęgniarki lub lekarz POZ. Do lekarza POZ należy się również udać, gdy podejrzewamy zakażenie chorobą odkleszczową – może zadecydować on o wdrożeniu leczenia profilaktycznego.
Jak zapobiegać ugryzieniom kleszczy?
Najlepiej unikać miejsc, w których kleszcze występują, ale jeśli nie jest to możliwe, należy zadbać o odpowiedni strój. Ubranie powinno zakrywać jak najwięcej ciała (długie rękawy, długi nogawki wpuszczone w obuwie, wysokie buty, nakrycie głowy). Zaleca się odzież w jasnym kolorze, ponieważ łatwiej na niej zauważyć wędrującego kleszcza i pozbyć się go, zanim dojdzie do ugryzienia. Przed wyjściem z domu trzeba nanieść na ubranie środek odstraszający kleszcze (krem, olejek, spray), a po powrocie dokładnie wytrzepać odzież i obejrzeć całe ciało. Warto także profilaktycznie zaszczepić się przed kleszczowym zapaleniem mózgu.
Preparaty odstraszające kleszcze można kupić w aptece. Naturalnymi środkami odstraszającymi kleszcze są także olejki z eukaliptusa, mięty, lawendy, goździków lub geranium.
Źródła:
https://www.gov.pl/web/psse-ostrow-wielkopolski/kleszcze---co-warto-o-nich-wiedziec
https://www.kleszcze.info.pl/o-kleszczach#czy-kleszcz-kluje-czy-zadli
https://www.gov.pl/web/zdrowie/co-nalezy-wiedziec-o-kleszczach
https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/uwazaj-na-kleszcze
https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/gdy-ukasi-cie-kleszcz
https://www.medonet.pl/zdrowie,jakie-choroby-moga-przenosic-kleszcze-,galeria,1723257.html
https://www.pzh.gov.pl/klimat/factsheets/choroby-odkleszczowe/
https://www.gov.pl/web/psse-pajeczno/szczepienia-przeciw-kleszczowemu-zapaleniu-mozgu
https://badaj.to/choroby-zakazne-przenoszone-przez-kleszcze/