Wstęp

W ciągu ostatnich 50. lat szczepionki uratowały życie ponad 150 milionom osób, wśród których większość to małe dzieci – wynika z najnowszych badań opublikowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Tymczasem w Polsce, zgodnie z danymi opublikowanymi przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH), od kilku lat rośnie liczba osób uchylających się od obowiązkowych szczepień i w ubiegłym roku przekroczyła ona 87 tysięcy. 

Podobną tendencję można zauważyć w innych regionach Europy. W ostatnich latach odnotowano na przykład spadek odsetka szczepień na krztusiec – zakaźną i groźną chorobę, którą udało się niemal całkowicie wyeliminować właśnie dzięki wynalezionej w 1926 roku szczepionce i wprowadzeniu powszechnych obowiązkowych szczepień w krajach europejskich (w Polsce w 1961 roku). W efekcie przez Europę przelewa się właśnie potężna fala zachorowań na tę chorobę. Jak informuje Europejskie Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorób (ang. Centre for Disease Control and Prevention, ECDC) w pierwszym kwartale bieżącego roku na terenie Europy odnotowano już ponad 32 tysiące przypadków tej choroby. Z problemem borykają się takie kraje jak Wielka Brytania, Dania, Belgia, Chorwacja, czy Hiszpania, a w Czechach i Grecji są już pierwsze przypadki śmiertelne ofiar krztuśca. 

Nie lepiej sytuacja wygląda w Polsce – do końca czerwca br. do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny zgłoszono prawie 5 i pół tysiąca przypadków krztuśca, podczas gdy w analogicznym okresie ubiegłego roku było ich zaledwie 429. 

Szczepienie na krztusiec, tężec i błonicę u dorosłych – czy powinieneś się zaszczepić?

W kontekście powyższych danych nie powinno być chyba żadnych wątpliwości, że odpowiedź na powyższe pytanie powinna brzmieć TAK. By jednak ostatecznie rozwiać wszelkie wątpliwości, przyjrzyjmy się każdej z tych chorób nieco bliżej. 

Krztusiec, dawniej określany kokluszem, to bardzo poważna choroba dróg oddechowych, atakująca oskrzela i tchawicę, wywołana przez bakterię Bordetella pertussis, nazywaną pałeczką krztuśca. W pierwszej fazie krztusiec może przypominać zwykłe przeziębienie, któremu towarzyszy stan podgorączkowy i suchy kaszel (stan ten trwa około 1–2 tygodni). Z czasem jednak kaszel przybiera na sile, staje się uporczywy, męczący i bardzo intensywny, towarzyszy mu także świszczący oddech. Ten ciężki kaszel, prowadzący czasem do bezdechu, duszności lub wymiotów, może się utrzymywać nawet do 3 miesięcy. Krztusiec jest wyjątkowo zakaźny- kontakt z pałeczką krztuśca aż w ponad 80% przypadków kończy się zakażeniem. Choroba przenosi się drogą kropelkową podczas kaszlu, kichania, a nawet mówienia i rozwija się w ciągu 7–10 dni od zakażenia. Krztusiec jest groźny zarówno dla małych dzieci, jak i osób dorosłych – szczególnie kobiet w ciąży i seniorów. 

U osób dorosłych nieleczony lub niezdiagnozowany krztusiec może prowadzić do wielu powikłań takich jak: odma płucna, zaburzenia snu, zapalenia płuc, zatok lub ucha, a towarzyszący mu napadowy kaszel może skutkować nietrzymaniem moczu, przepukliną, a nawet skończyć się złamaniem żeber. U dzieci krztusiec może powodować bezdech, drgawki, wyczerpanie, zapalenie płuc, a nawet uszkodzenie mózgu z powodu niedotlenienia lub krwotoku, u niemowląt zaś może doprowadzić nawet do śmierci. W przypadku kobiet chorujących na krztusiec w trakcie ciąży, może on negatywnie wpłynąć na rozwój dziecka. 

Na krztusiec można zachorować wielokrotnie w ciągu życia, ponieważ jego przebycie nie zapewnia trwałej odporności. 

Tężec to groźna choroba układu nerwowego, wywoływana przez bakterię Clostridium tetani, nazywaną laseczką tężca, której przetrwalniki mogą znajdować się w kurzu, wodzie, glebie, odchodach zwierząt, czy zardzewiałych przedmiotach. Produkuje ona toksynę (uznawaną za jedną z najsilniejszych trucizn), która atakuje układ nerwowy, powodując długotrwałe i bolesne skurcze mięśni, tak silne, że mogą nawet prowadzić do złamania kości. Oprócz tego tężec objawia się szczękościskiem, porażeniem mimicznych mięśni twarzy, gorączką, bólem głowy, drgawkami, zaburzeniami czucia, ciśnienia krwi i oddychania. Tężec jest szczególnie groźny dla seniorów, ponieważ w ich przypadku choroba przebiega ciężko i może doprowadzić nawet do śmierci. Do zakażenia tężcem dochodzi poprzez zabrudzenie uszkodzonej skóry (rany, zadrapania, skaleczenia, ugryzienia). 

Błonica, dawnej określana dyfterytem, to ciężka choroba zakaźna, którą wywołuje bakteria Corynebacterium diphtheriae, nazywana maczugowcem błonicy. Produkuje ona silną toksynę, która rozprzestrzenia się po organizmie, powodując porażenie kończyn, uszkodzenie nerwów i serca, trudności z oddychaniem. W ciężkich przypadkach tężec może doprowadzić do uduszenia się lub zatrzymania akcji serca. Objawem choroby jest szybko postępujące zapalenie krtani, któremu towarzyszy gorączka, ból gardła, silny, szczekający kaszel, nalot na migdałkach, czy silny obrzęk szyi. Błonica atakuje przeważnie dzieci, do zakażenia dochodzi drogą kropelkową poprzez kaszel, kichanie lub bezpośredni kontakt z osobą chorą. Źródłem zakażenia mogą być także zwierzęta oraz skażone bakterią przedmioty. 

Podsumowując – wszystkie trzy choroby są niezwykle groźne i mogą prowadzić do bardzo poważnych powikłań, a w niektórych przypadkach nawet zgonu. Najskuteczniejszą ochronę przed krztuścem, tężcem i błonicą może zapewnić tylko szczepienia ochronne. 

Krztusiec, tężec, błonica – zalecenia dotyczące szczepienia 

W Polsce do szczepienia na krztusiec, tężec i błonicę wykorzystuje się szczepionkę skojarzoną tzw. DTP, która zapewnia ochronę przed wszystkimi trzema chorobami jednocześnie. Skrót DTP pochodzi od angielskich nazw Diphtheria (błonica), Tetanus (tężec) oraz Pertussis (krztusiec). Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) Ministerstwa Zdrowia jest to szczepionka obowiązkowa, której pierwszą dawkę podaje się dzieciom już w 2. miesiącu życia, a kolejne trzy do osiągnięcia przez nie 2. roku życia. Następne dawki przypominające dziecko otrzymuje w wieku 6 i 14 lat. Ostatnią obowiązkową dawkę otrzymujemy w 19. roku życia. Ponieważ jednak wraz z wiekiem odporność naszego organizmu słabnie, osobom dorosłym zaleca się przyjmowanie dawki przypominającej co 10 lat. Ponadto szczepienie przeciwko krztuścowi, tężcowi i błonicy zaleca się także:

• kobietom w ciąży lub planującym ciążę;
• osobom po 60. roku życia (ze względu na zwiększone ryzyko cięższego przebiegu choroby); 
• osobom chorującym na astmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, choroby serca, nerek, cukrzycę, czy otyłość;
• osobom palącym papierosy;
• personelowi medycznemu;
• osobom pracującym z dziećmi i niemowlętami. 

Zadaniem szczepionki DTP jest nakłonienie organizmu do wytworzenia przeciwciał na krztusiec, tężec i błonicę. Jest to tzw. szczepionka „nieżywa”, co oznacza, że do organizmu człowieka wstrzykuje się nieaktywne toksyny błonicy i tężca oraz inaktywowane pałeczki krztuśca. Wyróżnia się dwa rodzaje szczepionek DTP:

• całkokomórkowe (DTPw) – zawiera całe bakterie krztuśca. Jest to najbardziej powszechny rodzaj szczepionki, którą podaje się w ramach bezpłatnego Programu Szczepień Ochronnych. 
• bezkomórkowe (DTPa) – zawiera tylko kilka oczyszczonych białek krztuśca. Wchodzi ona w skład w dostępnych w Polsce płatnych szczepionek wieloskładnikowych. 

Szczepionkę DTP podaje się w formie domięśniowego zastrzyku.

Czy szczepionka na krztusiec, tężec i błonicę jest skuteczna? 

Szczepionka DTP, podana w pełnym cyklu szczepień, wykazuje bardzo wysoką skuteczność, sięgającą nawet 70–100%. Oznacza to, że tyle dzieci uniknie zachorowania na powyższe choroby lub przejdzie je bardzo łagodnie. Czas ochrony po zaszczepieniu dzieci szczepionką pełnokomórkową wynosi ok. 10–12 lat, a szczepionką bezkomórkową ok. 5 lat. By zachować odporność należy pamiętać o szczepieniach dawką przypominającą. 

Czy szczepionka na krztusiec, tężec i błonicę jest bezpieczna? 

Szczepionka DTP jest bezpieczna, jednak jak każdy inny lek, może powodować skutki uboczne. Najbardziej charakterystyczne skutki uboczne po podaniu skojarzonej szczepionki na krztusiec, tężec i błonicę to zaczerwienie, ból i obrzęk w miejscu wkłucia, wysoka gorączka i zwiększona drażliwość. Objawy te najczęściej ustępują w ciągu 24–48 godzin od przyjęcia szczepionki. 

Szczepionka na krztusiec, tężec i błonicę – przeciwwskazania 

Szczepionką na krztusiec, tężec i błonicę nie powinny być szczepione osoby:

• u których wystąpiła silna reakcja alergiczna na poprzednią dawkę szczepionki;
• które są uczulone na jakikolwiek składnik szczepionki;
• u których w ciągu 7 dni od podania szczepionki pojawiły się poważne zaburzenia neurologiczne. 

Przeciwwskazaniem do podania szczepionki DTP jest także czynna infekcja z gorączką. 

Podsumowanie

Krztusiec, tężec i błonica to groźne bakteryjne choroby zakaźne, które mogą powodować poważne powikłania, a nawet doprowadzić do śmierci. Jedyną skuteczną ochroną przed nimi są obowiązkowe szczepienia ochronne, ujęte w Programie Szczepień Ochronnych Ministerstwa Zdrowia. Osoby dorosłe, by zachować odporność na te choroby, raz na 10 lat powinny przyjmować dawkę przypominającą szczepionki. Skuteczność szczepionki DTP jest bardzo wysoka – dzięki obowiązkowym szczepieniom zachorowalność na krztusiec, tężec i błonicę znacząco spadła. 

Źródła:

1. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, „Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r. oraz w porównywalnym okresie 2023 r.” https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2024/INF_24_06B.pdf
2. European Centre for Disease Prevention and Control, Increase of pertussis cases in the EU/EEA, https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/increase-pertussis-cases-eueea 
3. https://www.who.int/news/item/24-04-2024-global-immunization-efforts-have-saved-at-least-154-million-lives-over-the-past-50-years
4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jaka-jest-liczba-uchylen-szczepien-obowiazkowych/
5. https://www.euroimmun.pl/krztusiec-narastajacy-kryzys-epidemiologiczny-w-europie/ 
6. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/59269,szczepienie-przeciwko-blonicy-tezcowi-i-krztuscowi 
7. https://www.lek24.pl/artykuly/blonica-tezec-krztusiec-dowiedz-sie-wiecej-o-tych-chorobach-i-szczepionce-dtp.html 
8. https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-2023-2/ 
9. https://szczepienia.pzh.gov.pl/%20szczepionki/krztusiec/?print-version