Jakie są przyczyny chorób reumatycznych?
Jakie są przyczyny chorób reumatycznych?
Choroby reumatyczne, choć nie kojarzą się z dolegliwościami towarzyszącymi młodości, dotykają ludzi coraz wcześniej. Choroby reumatyczne najczęściej występują u osób w wieku 25-50 lat, jednak granica ta coraz bardziej się przesuwa. Choroby reumatyczne wymagają szybkiej ścieżki diagnostycznej – by zatrzymać postęp choroby leczenie musi zostać wdrożone maksymalnie w ciągu 12 tygodni od zauważenia pierwszych objawów. Po tym czasie pewne zmiany są już nieodwracalne, rośnie ryzyko powikłań, w tym niepełnosprawności, czy rozwoju chorób współistniejących. Obecnie jednak aż 15% pacjentów z chorobami reumatycznymi zgłasza się do lekarza dopiero po roku od wystąpienia pierwszych objawów. Jakie objawy powinny wzbudzić nasz niepokój? Jakie są rodzaje chorób reumatycznych? Jak je rozpoznać i leczyć? Odpowiadamy w artykule.
Choroby reumatyczne – co to?
Choroby reumatyczne to grupa schorzeń o podłożu autoimmunologicznym – oznacza to, że w wyniku nieprawidłowej pracy układu odpornościowego organizm atakuje własne, zdrowe komórki uznając je za „wrogie”. Prowadzi to do rozwoju przewlekłego procesu zapalnego obejmującego tkankę łączną (znajdującą się w stawach, mięśniach, skórze, czy naczyniach krwionośnych), który zbyt późno rozpoznany może rozprzestrzenić się także na inne tkanki, a nawet narządy wewnętrzne.
Choroby reumatyczne mają charakter przewlekły i postępujący. Ich cechą wspólną jest pojawienie się silnego bólu, obrzęków i ograniczonej ruchomości stawów. Najczęściej atakują osoby w wieku 25–50 lat, ale mogą także występować u osób młodszych. Choroby reumatyczne częściej występują u kobiet.
Jeśli choroby reumatyczne są nieleczone lub zbyt późno rozpoznane, towarzyszący im stan zapalny może rozprzestrzenić się na inne tkanki, a nawet narządy wewnętrzne. To zaś skutkować może nieodwracalnymi uszkodzeniami, postępującą niepełnosprawnością, a nawet śmiercią (jeśli zmiany chorobowe obejmą narządy wewnętrzne). Osoby z chorobami reumatycznymi żyją przeciętnie o 10 lat krócej.
Choroby reumatyczne – przyczyny
Nie do końca wiadomo, co jest przyczyną rozwoju chorób reumatycznych. Przypuszcza się, że wpływ mogą mieć czynniki genetyczne, przebyte w przeszłości infekcje, zażywanie niektórych leków, urazy mechaniczne lub rozwijający się w organizmie nowotwór, który zaburza pracę układu odpornościowego.
Choroby reumatyczne – objawy
Pierwszym symptomem choroby reumatycznej jest poranna sztywność stawów i przeszywający ból niewynikający z urazu. Wraz z rozwojem choroby pojawiają się obrzęki, stany podgorączkowe, stałe uczucie zmęczenia i utrata wagi. Oczywiście objawy te mogą się różnić w zależności od rodzaju choroby reumatoidalnej.
Choroby reumatyczne – rodzaje
Ogólny podział wyróżnia choroby reumatyczne zapalne, niezapalne oraz takie, które są objawem innej choroby np. nowotworu.
American College of Rheumatology (ACR) wyróżnia około 130 jednostek chorobowych zaliczanych do chorób reumatycznych, które różnią się między sobą przyczynami, objawami, rokowaniami i sposobem leczenia. Zostały one podzielone na 10 grup.
Grupa I –układowe choroby tkanki łącznej, w tym m.in.:
reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – rozwija się symetrycznie, początkowo atakuje drobne stawy dłoni i stóp, z czasem jednak może stopniowo obejmować cały organizm. Charakteryzuje się bólem i sztywnością stawów, które występują po przebudzeniu; obrzękiem i deformacją stawów; ograniczeniem ruchomości; tkliwością na ucisk; występującymi guzkami reumatoidalnymi. Objawom typowo stawowym mogą towarzyszyć lub je poprzedzać objawy grypopodobne takie jak: gorączka, osłabienie, brak apetytu, utrata masy ciała. Choroba zwykle ujawnia się koło 40. roku życia, częściej atakuje kobiety. Leczenie RZS jest kompleksowe i obejmuje przyjmowanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych oraz rehabilitację. Nieleczone RZS prowadzi do zniszczenia stawów, niepełnosprawności, ale także do uszkodzenia narządów wewnętrznych, a w konsekwencji do śmierci;
młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) – dotyka osób przed 16. rokiem życia. Typowym objawem jest ból i obrzęk jednego stawu (najczęściej kolanowego) oraz ograniczona ruchomość. Może im towarzyszyć gorączka, powiększenie węzłów chłonnych. Leczenie jest dobierane do wieku dziecka, obejmuje przyjmowanie leków, rehabilitację i stosowanie odpowiedniej diety. Nieleczone MIZS zaburza rozwój i wzrost dziecka, prowadzi do destrukcji stawów i niepełnosprawności, grozi osteoporozą oraz dysfunkcją narządów wewnętrznych;
toczeń rumieniowaty układowy (TRU) – przewlekły zespół chorobowy o wieloczynnikowych przyczynach, prowadzi do zapalenia i dysfunkcji wielu układów i narządów, szczególnie stawów, skóry, nerek, ośrodkowego układu nerwowego, czy układu krążenia. Charakteryzuje się występowaniem zmian skórnych na twarzy, obejmujących czoło, nos i policzki. Najczęściej dotyka kobiet między 20–40 rokiem życia, co może mieć związek m.in. z zachodzącymi w ich organizmie zmianami hormonalnymi. Leczenie TRU obejmuje przyjmowanie leków (różnych w zależności od stopnia zaawansowania choroby) oraz zmiany stylu życia;
Grupa II –seronegatywne zapalenie stawów kręgosłupa (spondyloartropatie), w tym m.in.:
zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) – choroba powoduje postępującą utratę ruchomości kręgosłupa. Charakteryzuje się tępym bólem kręgosłupa w dole pleców, który promieniuje do pośladków oraz tylnej powierzchni ud i kolan. Objawy najsilniejsze są w nocy i rano, ustępują podczas wykonywania ruchów. ZZSK atakuje najczęściej mężczyzn między 20–40 rokiem życia, skłonność do jej rozwoju jest dziedziczna. Leczenie ma na celu zmniejszenie bólu i zatrzymanie postępu choroby, obejmuje leczenie farmakologiczne oraz fizjoterapię;
reaktywne zapalenie stawów (zespół Reitera) – to zapalenie kilku stawów (najczęściej kolanowych lub skokowych) i przyczepów ścięgnistych. Zwykle pojawia się po przebytej wcześniej infekcji np. układu pokarmowego lub moczowo-płciowego. Głównym objawem jest ból i obrzęk zajętego stawu, zapalenie stawów jest niesymetryczne. Objawom tym mogą towarzyszyć także bóle pleców, pośladków, pięt, niebolesne zmiany w obrębie narządów płciowych lub zmiany skórne na stopach i dłoniach. Stosuje się leczenie farmakologiczne obejmujące zmiany stawowe oraz skórne, ponadto zaleca się fizjoterapie oraz ograniczenie aktywności fizycznej;
łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) – zapalenie stawów współwystępuje z łuszczycą skóry i paznokci. Choroba objawia się bólem i obrzękiem stawów, poranną sztywnością, zmianami na skórze i płytce paznokcia, mogą pojawić się także objawy grypopodobne. ŁZS może zaatakować także inne partie ciała, w tym serce i oczy. Leczenie ŁZS ma na celu załagodzenie dolegliwości bólowych, zahamowanie postępu choroby i uniknięcie powikłań. Obejmuje leczenie farmakologiczne i rehabilitację. Nieleczone ŁZS może doprowadzić do rozwoju miażdżycy i jej powikłań;
Grupa III – choroba zwyrodnieniowa stawów (pierwotna lub wtórna);
Grupa IV – zapalenie stawów towarzyszące zakażeniu (bakteriami, wirusami, pasożytami lub grzybami);
Grupa V –zapalenie stawów towarzyszące chorobom metabolicznym i gruczołów dokrewnych, w tym m.in.
dna moczanowa – jest spowodowana nieprawidłową przemianą materii, która prowadzi do odkładania się w stawach kryształków moczanu sodu. Choroba najczęściej atakuje staw łokciowy lub palucha, powodując napadowy i ostry ból zajętego stawu. Leczenie dny moczanowej ma na celu obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi i obejmuje leczenie farmakologiczne, zmianę diety, redukcję masy ciała i unikanie picia alkoholu;
Grupa VI –nowotwory;
Grupa VII – zaburzenia nerwowo-naczyniowe, w tym m.in.:
staw Charcota – jest powikłaniem po cukrzycy, choroba rozwija się przede wszystkim w obrębie stóp i stawów skokowych, stany zapalne prowadza do destrukcji kości oraz tkanek miękkich. Objawia się obrzękiem stawu oraz zaczerwienieniem i wzrostem temperatury skóry w tym miejscu. Powikłaniem choroby są owrzodzenia stopy, które prowadzą do rozwoju sepsy i grożą amputacją;
Grupa VIII –choroby kości i chrząstek;
Grupa IX –zmiany pozastawowe;
Grupa X – zmiany w stawach i innych zespołach chorobowych.
Choroby reumatyczne – diagnostyka
Jak już wiemy – w przypadku chorób reumatycznych liczy się czas. Szybka ścieżka diagnostyczna opracowana przez Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie zakłada następujące kroki:
w przypadku pojawienia się nagłego obrzęku stawu, który nie wynika z urazu pacjent powinien zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
lekarz powinien przeprowadzić badania w kierunku choroby reumatycznej, a w przypadku jej podejrzenia skierować pacjenta do reumatologa;
konsultacja reumatologiczna powinna się odbyć przed upływem 6 tygodni od pojawienia się pierwszych objawów;
w ciągu 12 tygodni od pojawienia się pierwszych objawów powinno zostać wdrożone właściwe leczenie.
Pomocne w diagnostyce chorób reumatoidalnych są następujące badania z krwi:
pełna morfologia – pozwala wykryć niepokojące zmiany w organizmie i daje ogólny pogląd na stan zdrowia pacjenta;
czynnik reumatoidalny (RF) – to specyficzne przeciwciała skierowane przeciwko własnym białkom organizmu, jego podwyższone stężenie może wskazywać na rozwój jednej z chorób reumatycznych (reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjögrena, twardzinę układową czy toczeń rumieniowaty);
odczyn Biernackiego (OB) – czyli wskaźnik tempa opadania erytrocytów, jego podwyższony poziom może wskazywać na toczący się w organizmie stan zapalny (może wskazywać na zesztywniające zapalenie kręgosłupa lub reumatoidalne zapalenie stawów);
badanie CRP – określa poziom białka C-reaktywnego we krwi, jego podwyższony poziom wskazuje na stan zapalny w organizmie (może wskazywać na reumatoidalne zapalenie stawów);
stężenie kwasu moczowego – badanie to wykonuje się przy podejrzeniu dny moczanowej;
odczyn Waalera-Rosego – nie powinien się pojawiać w wynikach osób zdrowych, jego obecność może wskazywać m.in. na reumatoidalne zapalenie stawów;
przeciwciała anty-CCP – pozwalają na wykrycie reumatoidalnego zapalenia stawów na wczesnym etapie choroby;
antystreptolizyna (ASO) – pozwala na wykrycie zakażenia paciorkowcem typu A, który może powodować rozwój zmian reumatycznych.
W rozpoznaniu chorób reumatycznych stosuje się także badania obrazowe takie jak: USG, rezonans magnetyczny, czy RTG. W uzasadnionych wypadkach możliwe jest wykonanie badań genetycznych. O tym, jakie badania będą konieczne do postawienia prawidłowej diagnozy, decyduje lekarz.
Choroby reumatyczne – leczenie
W leczeniu chorób reumatycznych stosuje się różne metody w zależności od rodzaju schorzenia, jego stopnia zaawansowania, ogólnego stanu pacjenta. Niestety niektórych zmian spowodowanych chorobami reumatycznymi nie da się już naprawić, dlatego głównym celem leczenia jest łagodzenie objawów bólowych, hamowanie rozwoju choroby oraz zapobieganie powikłaniom. Najważniejsze, by leczenie zostało wdrożone możliwe jak najszybciej. Najczęściej stosowane metody to połączenie leczenia farmakologicznego wraz z rehabilitacją. Leczenie może wspomóc odpowiednia dieta i zmiana stylu życia. W przypadku bardzo zaawansowanej choroby konieczny może się okazać zabieg chirurgiczny.
Choroby reumatyczne – profilaktyka
W profilaktyce chorób reumatycznych pomocna będzie odpowiednia dieta i aktywność fizyczna, które pozwolą na utrzymanie odpowiedniej masy ciała. Otyłość i nadwaga obciążają stawy i niekorzystnie wpływają na ich stan. Warto także zadbać o ograniczenie stresowych sytuacji, ponieważ przewlekły stres utrudnia walkę z chorobą i obniża możliwości regeneracyjne ciała.