Hipercholesterolemia- przyczyny, rodzaje, leczenie

Cholesterol to naturalny związek organiczny, który znajduje się niemal w każdej komórce naszego ciała. Otacza go zła sława, jednak należy pamiętać, że pełni także wiele pożytecznych funkcji i jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bierze udział w wytwarzaniu witaminy D, niektórych hormonów (np. płciowych), kwasów żółciowych oraz prawidłowym funkcjonowaniu mózgu. Problem zaczyna się wtedy, kiedy jest go za dużo – wówczas pojawiają się różne problemy zdrowotne. Jednym z nich jest hipercholesterolemia. W poniższym tekście odpowiemy na pytania, czym dokładnie jest hipercholesterolemia i czy można jej zapobiegać.

Co to jest hipercholesterolemia?

Hipercholesterolemią nazywamy długotrwałe podwyższenie poziomu cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL, czyli tzw. „złego cholesterolu”, odpowiedzialnego za tworzenie się blaszek miażdżycowych i zwężenie naczyń krwionośnych.

Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego u ludzi zdrowych prawidłowe stężenie cholesterolu całkowitego nie powinno przekraczać 190 mg/dl, natomiast frakcji LDL – 115 mg/dl. Jeśli te normy zostaną przekroczone, mówimy o hipercholesterolemii.

Warto jednak wiedzieć, że inne normy dotyczą osób obciążonych dużym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych lub z cukrzycą. W tym przypadku za prawidłowe uznaje się stężenie cholesterolu całkowitego nie przekraczające 175 mg/dl, a frakcji LDL – 100 mg/dl. Wskazane jest jednak utrzymanie ich na poziomie nie wyższym niż odpowiednio 155 mg/dl i 80 mg/dl.

Zgodnie z danymi opublikowanymi na stronie Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego ponad 60% Polaków, czyli 18 milionów osób powyżej 18. roku życia, ma zbyt wysoki poziom cholesterolu całkowitego. Z czego 60% osób nie jest świadoma swojego stanu zdrowia, a tylko 6% poddaje się skutecznemu leczeniu.

Należy wiedzieć, że nieleczona hipercholesterolemia prowadzi do chorób układu krążenia (t.j. miażdżyca, zawał serca, udar), które odpowiadają za ponad 43% zgonów w Polsce.

Ze względu na to, że liczba osób cierpiących na hipercholesterolemię stale rośnie, została ona uznana za chorobę cywilizacyjną.

Hipercholesterolemia – przyczyny i rodzaje

Wyróżnia się dwa rodzaje hipercholesterolemii:

• pierwotna – o podłożu genetycznym. Jej przyczyną może być defekt:

  • jednego genu i wtedy mówimy o hipercholesterolemii rodzinnej. Jest ona przekazywana z pokolenia na pokolenie, a zaburzenia lipidowe pojawiają się już w dzieciństwie, często nawet niedługo po urodzeniu.
  • wielu genów z dużym udziałem czynników środowiskowych (t.j. nieprawidłowej diety, spożywania alkoholu, nadwagi) i wtedy mamy do czynienia z hipercholesterolemią wielogenową. Jest to najczęstsza postać hipercholesterolemii pierwotnej.
    
    
• wtórna – wynika z określonych czynników zewnętrznych, a nie mutacji genetycznych i są to:
  • choroby (np. otyłość, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, choroby autoimmunologiczne);
  • przyjmowane leki (np. leki moczopędne, leki antywirusowe stosowane w terapii HIV, antykoncepcja hormonalna);
  • niezdrowy tryb życia (nieprawidłowa dieta, brak ruchu, spożywanie dużych ilości alkoholu, palenie tytoniu).

Hipercholesterolemia – objawy

Hipercholesterolemia zwykle rozwija się bezobjawowo. Jej pierwsze symptomy zaczynają pojawiać się wtedy, kiedy dochodzi już do powikłań zdrowotnych.

Hipercholesterolemia pierwotna w zaawansowanym stadium może objawiać się:

• charakterystycznymi bólami w klatce piersiowej (objaw choroby wieńcowej),

• zawrotami głowy,

• niedokrwieniem narządów ciała (których przyczyną jest miażdżyca),

• zapaleniem i bólem ścięgien (najczęściej Achillesa),

• bólami łydek podczas chodzenia (miażdżyca tętnic kończyn dolnych).

Hipercholesterolemia wtórna najczęściej wykrywana jest przypadkowo podczas rutynowych badań lub po poważnym incydencie układu sercowo-naczyniowego (np. zawał serca, udar).

Natomiast objawami hipercholesterolemii rodzinnej mogą być:

• kępki żółte (tzw. żółtaki) – są to zmiany skórne w postaci grudek, w których gromadzi się cholesterol. Najczęściej pojawiają się w okolicach oczu, ścięgien Achillesa, łokci, kolan i pośladów;

• rąbek starczy rogówki – biała obwódka wokół tęczówki.

Hipercholesterolemia – diagnostyka i leczenie

By rozpoznać hipercholesterolemię wystarczy jedno badanie. Jest nim lipidogram – pozwala on na określenie poziomu lipidów we krwi, czyli cholesterolu całkowitego, frakcji LDL, HDL (tzw. „dobry cholesterol”) i trójglicerydów. Badanie wykonuje się na czczo. Następnie diagnostyka powinna być rozszerzona o wywiad z pacjentem, dotyczący m.in. chorób w rodzinie, czy przyjmowanych leków.

Podstawowym celem leczenia jest obniżenie poziomu cholesterolu we krwi. Sposób leczenia dobierany jest indywidualnie do pacjenta na podstawie oceny jego parametrów lipidowych, ogólnego stanu zdrowia, chorób towarzyszących i ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych. Jeśli to ryzyko jest niskie, do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi wystarczy zmiana stylu życia, uwzględniająca:

• odpowiednią dietę,

• zwiększenie aktywności fizycznej,

• eliminacja używek (alkohol, papierosy).

Zaleca się także kontrolę poziomu cholesterolu przynajmniej raz w roku.

Gdy powyższa metoda okazuje się niewystarczająca lub pacjent dodatkowo choruje na cukrzycę, nadciśnienie, czy chorobę niedokrwienną serca, wprowadza się leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowane leki to statyny, zaleca się także m.in. fibraty, ezetymib, żywice jonowymienne, czy inhibitory PCSK9.

W przypadku zaawansowanej hipercholesterolemii rodzinnej, opornej na leczenie farmakologiczne, wykorzystuje się aferezę, obniżającą poziom cholesterolu LDL we krwi. Metoda ta polega na oddzieleniu osocza od reszty krwi w celu usunięcia patogennych substancji. Jednak ze względu na wysokie koszty, metoda ta stosowana jest wyłącznie w najcięższych przypadkach.

Hipercholesterolemia ma charakter przewlekły i wymaga zmiany stylu życia oraz leczenia farmakologicznego już na stałe.

Hipercholesterolemia – dieta i zalecenia

Przy hipercholesterolemii w diecie powinno się ograniczać spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (czerwone mięso, tłusty nabiał), tłuszczów trans (wysoko przetworzona żywność), cholesterolu zawartego w tłuszczach zwierzęcych (jaja, podroby, wędliny) oraz soli.

Należy wprowadzić do diety nienasycone kwasy tłuszczowe (oleje roślinne, ryby, orzechy, awokado). Zaleca się spożywanie dużej ilości błonnika (płatki owsiane, nasiona roślin strączkowych, warzywa, owoce) oraz produktów zawierających sterole roślinne (niektóre margaryny, jogurty).

Zamiast smażenia zaleca się gotowanie, duszenie lub pieczenie potraw.

Dieta powinna być wsparta zmianą stylu życia. Zaleca się regularną aktywność fizyczną, która poprawia parametry lipidowe, a także zmniejsza nadwagę i otyłość. Już 30 minutowy wysiłek fizyczny o umiarkowanym stopniu intensywności (jazda na rowerze, pływanie, nordic walking) powtarzany pięć razy w tygodniu zauważalnie wpływa na poprawę zdrowia. Warto także ograniczyć spożycie alkoholu i rzucić palenie.

Hipercholesterolemia u dzieci

Najczęściej przyczyną podwyższonego poziomu cholesterolu u dzieci są czynniki genetyczne, czyli występowanie hipercholesterolemii rodzinnej. W tym przypadku podwyższony cholesterol mogą mieć już kilkuletnie dzieci, a u 10-latków pojawiają się już blaszki miażdżycowe. U dzieci obciążonych tym rodzajem hipercholesterolemii zaleca się wykonywanie lipidogramu co 2–3 lata. Już od najmłodszych lata należy także stosować dietę niskocholesterolową. Leczenie farmakologiczne (statyny) można włączyć dopiero po ukończeniu przez dziecko 10. roku życia.

Inne, niegenetyczne przyczyny zaburzeń lipidowych u dzieci to brak aktywności fizycznej oraz zła dieta.

Im wcześniej rozpozna się hipercholesterolemię u dziecka, tym mniejsze jest ryzyko groźnych powikłań w przyszłości.

Prawidłowe normy cholesterolu całkowitego u dzieci wynoszą poniżej 170 mg/dl, frakcja LDL powinna być mniejsza niż 110 mg/dl.

Hipercholesterolemia w ciąży

Hipercholesterolemia u kobiety w ciąży zwiększa ryzyko:

• występowania tej choroby u dziecka,

• przedwczesnego porodu,

• stanu przedrzucawkowego,

• hipotrofii, czyli wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu.

Ciężarnych z hipercholesterolemią nie leczy się statynami (należy ich także unikać u kobiet planujących ciążę lub karmiących piersią). W tym przypadku zaleca się stosowanie odpowiedniej diety i aktywności fizycznej.

Hipercholesterolemia w cukrzycy

Hipercholesterolemia często towarzyszy cukrzycy. Odpowiedzialny jest za to podwyższony poziom cukru we krwi, pod wpływem którego „zły cholesterol” (frakcja LDL) ulega glikacji. Proces ten polega na przyłączaniu się cząsteczek glukozy do cząsteczek cholesterolu. W tej formie cholesterol jest mniejszy i lepiej przykleja się do ścian naczyń krwionośnych, przyczyniając się w ten sposób do powstania blaszek miażdżycowych, a tym samym zwiększenia ryzyka chorób układu krążenia.