Różyczka w ciąży- przyczyny, profilaktyka, leczenie

Myślisz, że na różyczkę chorują tylko dzieci? To jesteś w błędzie. Coraz częściej ta choroba dotyka także osoby dorosłe. Zazwyczaj różyczka przebiega łagodnie i bez powikłań. Gorzej sytuacja przedstawia się w przypadku ciężarnych. Zachorowanie na różyczkę w okresie ciąży, zwłaszcza w I trymestrze, jest niezwykle groźne dla płodu i noworodka. Dowiedz się zatem, czym dokładnie jest różyczka, jak można się nią zarazić i co zrobić, by jej uniknąć. Zapraszamy do lektury.

Różyczka – co to?

Różyczka to choroba zakaźna wywołana przez wirusa różyczki (Rubella virus). Jej nosicielem jest wyłącznie człowiek, a zarazić się nią można drogą kropelkową przez bezpośredni kontakt z osobą zarażoną. Na różyczkę najczęściej chorują dzieci, dlatego nazywa się ją chorobą wieku dziecięcego, ale zachorować mogą także dorośli. Okres wylęgania różyczki trwa około 2-3tygodni – od momentu kontaktu z wirusem do momentu pojawienia się pierwszych objawów. Osoba chora na różyczkę zaraża innych 7 dniprzed pojawieniem się wysypki i kolejnych siedem po jej ustąpieniu, a zatem około 2 tygodni.

Różyczka zazwyczaj przebiega łagodnie. Jej pierwszym objawem u dzieci jest zwykle czerwona, plamisto-grudkowa wysypka. U starszych dzieci i osób dorosłych pierwsze symptomy różyczki mogą przypominać przeziębienie. Może pojawić się wtedy umiarkowana gorączka nie przekraczająca 39°C, złe samopoczucie, ból gardła i mięśni, powiększenie węzłów chłonnych (zwykle w okolicy potylicznej). Wysypka pojawia się najpierw na twarzy, a następnie schodzi w dół, obejmując całe ciało aż do stóp. Po 3 dniach ustępuje w odwrotnej kolejności do pojawienia się. Wysypka towarzysząca różyczce nie pozostawia na skórze blizn i przebarwień. Raz przebyta różyczka daje odporność na całe życie.

Rozróżniamy dwa typy różyczki: nabytą, o której piszemy wyżej i różyczką wrodzoną. W tym drugim przypadku do zakażenia dochodzi jeszcze w życiu płodowym poprzez łożysko, a źródłem wirusa jest matka, która nabyła go w trakcie trwania ciąży.

Uwaga! – w prawie 20-50% przypadków różyczka przebiega bezobjawowo lub jej objawy mogą być mylone z inną chorobą, której towarzyszy wysypka, dlatego dla ostatecznego potwierdzenia różyczki niezbędne są wyniki z krwi.

Czym grozi różyczka w ciąży?

Różyczka zaliczana jest do chorób z grupy TORCH (toksoplazmoza, różyczka, cytomegalia, opryszczka i inne) – ciężarna zazwyczaj przechodzi je bezobjawowo lub łagodnie, natomiast dla płodu choroby te są niezwykle niebezpieczne, mają na niego wpływ teratogenny (toksyczny) i doprowadzają do jego uszkodzeń.

Zakażenie różyczką jest najbardziej niebezpieczne w pierwszych tygodniach ciąży, kiedy kształtują się najważniejsze organy dziecka, a płód nie ma jeszcze własnej odporności i nie potrafi obronić się przed wirusem. Może wtedy dojść do poronienia lub obumarcia płodu, wad wrodzonych i wielonarządowych uszkodzeń.

Wśród najczęstszych powikłań wymienia się:

• wady narządu wzroku (jaskra, zaćma, małoocze, zez),

• wady serca (przetrwały przewód tętniczy, ubytki w przegrodzie międzykomorowej, zwężenie tętnicy płucnej),

• zaburzenia słuchu, a nawet głuchotę.

Powyższe symptomy są najbardziej charakterystycznymi objawami zespołu różyczki wrodzonej (CRS, z ang. congenital rubella syndrome), inaczej zwanej triadą różyczkową Gregga, od nazwiska australijskiego okulisty Normana Gregga, który w 1941 roku jako pierwszy powiązał występowanie wad wrodzonych u dzieci z przebyciem przez ich matki różyczki we wczesnym okresie ciąży. Dodatkowo objawom zespołu CRS mogą towarzyszyć zaburzenia neurologiczne oraz małogłowie, upośledzenie umysłowe, deformacje kostne, wady narządów płciowych, schorzenia płuc, nerek i wątroby. Zespół różyczki wrodzonej może pojawić się z opóźnieniem, nawet 2-4 lata po urodzeniu i wtedy do objawów zalicza się: cukrzycę, zapalenie tarczycy, niedobór hormonu wzrostu i zaburzenia zachowania.

Jeśli do zakażenia różyczką doszło w pierwszych 11. tygodniach ciąży ryzyko, że urodzone dziecko będzie miało zespół różyczki wrodzonej, wynosi 90%. Wraz z kolejnymi tygodniami ciąży to ryzyko maleje. Po 16. tygodniu ciąży zakażenie różyczką nie jest już tak groźne dla płodu, a w III trymestrze najprawdopodobniej nie stanowi już żadnego zagrożenia.

Diagnoza różyczki w ciąży

Ponieważ objawy różyczki bywają niejednoznaczne lub może ona przebiegać bezobjawowo, postawienie diagnozy wyłącznie na podstawie obrazu klinicznego może okazać się niemożliwe. Niezbędne do potwierdzenia zakażenia będą badania laboratoryjne krwi na obecność przeciwciał klasy IgG (przeciwciała świadczące o przebytym zachorowaniu i nabytej odporności) i IgM (przeciwciała świadczące o aktualnym zakażeniu) przeciwko wirusowi różyczki. Takie badanie powinno być zlecone każdej ciężarnej już na pierwszej wizycie u ginekologa.

Interpretacja wyników:

• ujemne IgG (-), ujemne IgM (-) – wynik badania wskazuje, że ciężarna nie przebyła choroby w przeszłości oraz że aktualnie w jej organizmie nie toczy się infekcja;

• dodatnie IgG (+), ujemne IgM (-) – wynik badania wskazuje, że organizm ciężarnej nabył ochronne przeciwciała w wyniku infekcji w przeszłości lub jest to późna faza niedawnego zakażenia. Należy rozróżnić te dwie sytuacje i powtórzyć badania po 3. tygodniach, obserwując, czy wartość przeciwciał w klasie IgG rośnie, spada, czy pozostaje bez zmian;

• dodatnie IgG (+), dodatnie IgM (+) lub ujemne IgG (-), dodatnie IgM (+) – w obu przypadkach badanie wskazuje na aktualnie tocząca się infekcję.

W przypadku potwierdzenia choroby u matki należy dokładnie określić wiek ciąży i stan odporności kobiety na wirusa.

Ze względu na brak swoistych dla choroby objawów, rozpoznanie zespołu różyczki wrodzonej (CRS) u płodu za pomocą badania USG jest niemożliwe. W uzasadnionych przypadkach stosuje się metody inwazyjne: badanie próbki kosmówki (między 10. a 12. tygodniem ciąży); amniopunkcję, czyli badanie płynu owodniowego (między 14. a 16. tygodniem ciąży); kordocentezę, czyli badanie krwi płodowej (między 18. a 20. tygodniem ciąży).

Ważne! Potwierdzona infekcja u matki nie musi oznaczać, że doszło do transmisji wirusa na płód, a potwierdzone zakażenie płodu nie zawsze powoduje występowanie wad wrodzonych.

Rożyczka – profilaktyka

Jedyną skuteczną metodą zapobiegania różyczce, jak i jej następstwom (w tym zespołowi CRS), są szczepienia ochronne przeciwko różyczce objęte obowiązkowym programem szczepień przez Ministra Zdrowia. W Polsce szczepienia na różyczkę wykonuje się dwukrotnie w postaci szczepionki skojarzonej przeciw odrze, różyczce i śwince, tzw. szczepionka MMR. Po raz pierwszy szczepi się dzieci między 13. a 14. miesiącem życia, a później w 6. roku życia. Ocenia się, że aktywność immunologiczna szczepionki trwa 10 lat. Trwałą odporność na wirusa różyczki zapewnia tylko jej przechorowanie.

Jeśli planujesz ciążę, a nie chorowałaś na różyczkę w dzieciństwie, nie zostałaś objęta obowiązkowym programem szczepień lub od przyjęcia dawki przypominającej szczepionki minęło więcej niż 10 lat – zaszczep się.

Jeśli planujesz ciążę, a nie pamiętasz, czy w dzieciństwie chorowałaś na różyczkę – sprawdź to, wykonując badania z krwi. W przypadku braku przeciwciał w klasie IgG lub ich niskiego poziomu – zaszczep się.

W obu przypadkach szczepionkę należy wykonać na własny koszt. Z racji, że jest to szczepionka żywa, po jej przyjęciu przez przynajmniej miesiąc nie wolno zajść w ciążę, ponieważ istnieje ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko.

Jeśli już jesteś w ciąży, a badania z krwi wskazują na brak przeciwciał z grupy IgG lub ich niski poziom – w tej sytuacji szczepienie jest przeciwwskazane. Jedyne co możesz zrobić to unikać kontaktu z dziećmi lub osobami, które mogą być źródłem zarażenia.

Podsumowanie

Różyczka jest chorobą zakaźną, która zazwyczaj przebiega łagodnie. Inaczej jest w przypadku kobiet w ciąży, u których różyczka może doprowadzić do ciężkich schorzeń płodu. Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania różyczce są szczepienia. Każda kobieta, nawet jeśli nie planuje ciąży, powinna się zaszczepić przeciwko różyczce, jeśli nie została objęta szczepieniem obowiązkowym jako dziecko lub jeśli od przyjęcia dawki przypominającej minęło więcej niż 10 lat. Trwałą odporność na różyczkę daje tylko jej przechorowanie.