Toksoplazmoza w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie i profilaktyka

Toksoplazmoza to odzwierzęca choroba zakaźna wywołana przez pasożyta Toxoplasma gondii. Pierwotniak ten potrzebuje do rozwoju aż dwóch żywicieli – pośredniego i ostatecznego. Żywicielem ostatecznym są koty, które wraz z odchodami wydalają oocysty, a te znów wywołują chorobę u człowieka – żywiciela pośredniego. Choroba może mieć różny przebieg, w zależności od tego, kto się nią zarazi. U osób z prawidłową odpornością zwykle przebiega łagodnie, a nawet bezobjawowo. Zdecydowanie gorzej z chorobą radzą sobie osoby z obniżoną odpornością, u których może ona wywołać poważne objawy. Jednak szczególnie niebezpieczna jest toksoplazmoza dla kobiet w ciąży i ich nienarodzonego dziecka. Zbagatelizowana i nieleczona może zakłócić przebieg ciąży, a nawet doprowadzić do poważnych konsekwencji dla płodu. Zastosowanie terapii farmakologicznej daje szansę na urodzenie w pełni zdrowego dziecka.

Jak można się zarazić toksoplazmozą w ciąży?

W zależności od typu zakażenia toksoplazmozę dzieli się na nabytą lub wrodzoną. Toksoplazmoza wrodzona przekazywana jest przez łożysko matki jeszcze podczas życia płodowego i jest bardzo niebezpieczna dla nienarodzonego dziecka. Diagnozuje się ją tuż po urodzeniu. Z toksoplazmozą nabytą mamy do czynienia wtedy, kiedy do zakażenia dochodzi już po urodzeniu.

Wyróżniamy trzy drogi zarażenia pasożytem Toksoplasma gondii:

1. Droga pokarmowa - to najczęstsza forma zakażenia, do której dochodzi poprzez:

• spożycie surowego, niedogotowanego lub niedopieczonego mięsa (głównie baraniego, wieprzowego lub wołowego) zawierającego oocysty pasożyta;
• spożycie nieumytych lub niedokładnie umytych surowych owoców i warzyw zanieczyszczonych odchodami kota z cystami;
• spożycie jaj, mleka i wody z cystami;
• przypadkowe przeniesienie cyst pasożyta do ust brudnymi rękami po sprzątaniu kociej kuwety; po kontakcie z ziemią, w której mogły znajdować się kocie odchody lub po kontakcie z surowym mięsem zawierającym cysty pasożyta.

2. Droga przezłożyskowa – pasożyt przenika do płodu poprzez łożysko matki, chorującej czynnie na toksoplazmozę.

3. Droga jatrogenna - najrzadziej występująca forma zakażenia pasożytem, związana z wykonywanymi procedurami medycznymi lub leczeniem (transfuzja krwi, przeszczep narządów, praca w laboratorium z zainfekowanym materiałem).

Ważne – toksoplazmozą nie można się zarazić od innego człowieka.

Toksoplazmoza w ciąży – objawy

Toksoplazmoza to najpowszechniejsza na całym świecie choroba pasożytnicza u człowieka. Raz przebyta, nawet bezobjawowo, daje odporność na wiele lat. Jeśli kobieta przejdzie chorobę wcześniej, a przynajmniej kilka miesięcy przed poczęciem dziecka, może być spokojna, że toksoplazmoza w ciąży jej nie grozi.

Kobiety, które zmagają się z toksoplazmozą w ciąży, najczęściej przechodzą ją bezobjawowo, w związku z tym mogą nawet nie mieć świadomości, że są nosicielkami pasożyta. To, czy objawy pojawią się w ogóle, zależy od układu odpornościowego ciężarnej, jej wieku oraz innych dolegliwości. Nawet te ciężarne, które czynnie zmagają się z chorobą, mogą nie łączyć doskwierających im dolegliwości z zakażeniem pierwotniakiem, gdyż objawy toksoplazmozy są bardzo podobne do tych, które towarzyszą mononukleozie – chorobie zakaźnej, przypominającej grypę. Są to bóle i zawroty głowy, gorączka, bóle mięśni i stawów, nadmierna potliwość, powiększenie węzłów chłonnych. Ciężarna z takimi objawami nie powinna zwlekać z wizytą u swojego ginekologa prowadzącego ciążę.

Toksoplazmoza a ciąża – dlaczego jest tak groźna dla płodu?

Toksoplazmoza nabyta dotyczy matek, ma raczej łagodny przebieg i nie stanowi większego zagrożenia dla niej samej. Zdecydowanie groźniejsza jest dla dziecka – zarówno podczas ciąży, jak i już po narodzinach (toksoplazmoza wrodzona).

Nienarodzone dziecko może zarazić się toksoplazmozą wyłącznie w przypadku pierwotnego zarażenia ciężarnej i po transmisji pasożyta przez łożysko do płodu. Ryzyko przeniesienia choroby z matki na dziecko wzrasta wraz z rozwojem ciąży i wynosi 17-25% w I trymestrze, 25-54% w II trymestrze i aż 60-90% w III trymestrze ciąży. Również przebieg choroby u dziecka zależy od tego, w którym okresie ciąży doszło do zarażenia.

Jeśli do zakażenia dojdzie w I trymestrze ciąży najczęściej kończy się ona poronieniem, zgonem wewnątrzmacicznym płodu, bądź – jeśli uda się ciążę donosić – ciężkimi zaburzeniami neurologicznymi u dziecka. W przypadku zakażenia w zaawansowanej ciąży zwykle dochodzi u dziecka do ciężkiego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeń neurologicznych, zapalenia mięśnia sercowego, zapalenia płuc, powiększenia wątroby i węzłów chłonnych, zapalenia siatkówki i naczyniówki. Poważnym powikłaniem może być również wodogłowie, opóźnienie rozwoju psychoruchowego, upośledzenie umysłowe, zaburzenia mowy albo padaczka. Zdarza się, że objawy toksoplazmozy i jej poważne powikłania pojawiają się u zarażonego dziecka dopiero w późniejszym etapie jego życia.

Jak wykryć toksoplazmozę u ciężarnej?

Najbardziej znaną i podstawową metodą zdiagnozowania lub wykluczenia toksoplazmozy jest badanie serologiczne na obecność przeciwciał IgG i IgM. Należy je wykonać możliwie jak najwcześniej. Jeśli wyniki badań są ujemne świadczą o zdrowiu, jednak należy je profilaktycznie powtarzać raz na każdy trymestr w celu kontroli, czy nie doszło do zakażenia w trakcie trwania ciąży. Obecność przeciwciał IgG, bez przeciwciał IgM sugeruje, że kobieta przebyła toksoplazmozę i nabyła odporność – wtedy ryzyko transmisji pasożyta na płód jest niemożliwe.

W przypadku kobiet w ciąży ważnym badaniem, które pozwala określić moment zakażenia toksoplazmozą, jest awidność przeciwciał IgG. Pozwala ono na odróżnienie przeciwciał powstałych w wyniku odległego zakażenia toksoplazmą od przeciwciał powstałych w wyniku aktualnego ostrego zakażenia, bądź mającego miejsce w niedalekiej przeszłości. W przypadku niskiej awidności można stwierdzić ostrą fazę toksoplazmozy, zaś w przypadku wysokiej – mówi się o zakażeniu, które miało miejsce więcej niż 20 tygodni przed wykonaniem badania, co oznacza, że ciężarna jest bezpieczna.

Interpretacja wyników badań serologicznych powinna być przeprowadzona przez specjalistów – to od nich zależy dalsze postępowanie i wdrożenie leczenia.

Toksoplazmoza w ciąży – leczenie i profilaktyka

Kluczową kwestią w leczeniu toksoplazmozy u kobiet w ciąży jest uniemożliwienie pasożytowi przeniknięcia do płodu. W tym celu ciężarna otrzymuje spiramycynę – antybiotyk, który jest bezpieczny dla niej i dla dziecka. Jeśli dojdzie do transmisji pasożyta do płodu, niezbędna jest zmiana leków, na takie, które przenikają przez łożysko. Kobieta otrzymuje wówczas pirymetaminę i kwas folinowy, które przyjmuje aż do zakończenia ciąży. Im wcześniej dojdzie do rozpoznania toksoplazmozy i wdrożenia leczenia, tym większe są szanse na zredukowanie ryzyka zakażenia płodu do minimum.

W przypadku toksoplazmozy ważne są działania profilaktyczne, które pozwolą uniknąć choroby i jej konsekwencji. Aby uniknąć zakażenia toksoplazmozą w ciąży należy przestrzegać kilku poniższych zasad:

• przed każdym posiłkiem należy dokładnie umyć ręce;
• należy dokładnie umyć owoce i warzywa przed spożyciem;
• nie wolno spożywać surowego lub niedogotowanego mięsa, należy poddać je odpowiedniej obróbce termicznej;
• zaleca się stosowanie osobnej deski do krojenia mięsa, warzyw i owoców, a po jej użyciu dokładnie umyć ją ciepłą wodą oraz środkiem do mycia;
• należy unikać spożywania nieprzegotowanej wody z nieznanych źródeł;
• zaleca się zakładanie rękawiczek przy kontakcie z ziemią (prace w ogrodzie) i czyszczeniu kociej kuwety;
• jeśli ciężarna ma kota, zaleca się karmienie go suchą lub gotową komercyjną karmą.

Stosując się do tych kilku zasad, można zminimalizować ryzyko zakażenia, a tym samym uniknąć wielu nieprzyjemnych i stresujących sytuacji w ciąży.