Jak sobie radzić z atopowym zapaleniem skóry?

Atopowe zapalenie skóry (AZS), inaczej zwane egzemą atopową lub wypryskiem atopowym, to jedna z chorób cywilizacyjnych XXI wieku. Charakteryzuje się uporczywym świądem, suchą skórą i nawracającymi zmianami skórnymi. Szacuje się, że na AZS cierpi 15–25% dzieci i 2–8% dorosłych. Jak rozpoznać AZS i jak sobie z nim radzić?

Czym jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła i nieuleczalna choroba, która charakteryzuje się silnym świądem, charakterystycznymi zmianami skórnymi, takimi jak rumień, suchość, pęcherzyki i grudki oraz występującymi naprzemiennie okresami zaostrzeń i remisji. Atopowe zapalenie skóry zazwyczaj rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie (najczęściej do 5. roku życia), dorośli chorują rzadziej i w ich przypadku choroba częściej dotyka kobiet po 30. roku życia i mężczyzn po 65. roku życia. Atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą zakaźną.

Do dziś przyczyny powstawania choroby nie zostały w pełni poznane. Badania naukowe wskazują, że na rozwój choroby wpływa wiele czynników, pomiędzy którymi występują złożone zależności i są to:

• czynniki genetyczne – jeśli w najbliższej rodzinie występowało atopowe zapalenie skóry, jest duża szansa, że choroba wystąpi również u dziecka, jednak do dziś naukowcy nie wiedzą, w jaki sposób choroba jest dziedziczona. U osób z AZS zaobserwowano mutację genu FLG (gen kodujący białko filagrynę), który odpowiada za prawidłowy rozwój naskórka. Jeśli wytwarzanie filagryny jest zaburzone, naskórek nie chroni skóry przed utratą wody, przez co dochodzi do jej przesuszenia i podrażnienia;

• czynniki środowiskowe (stres, zanieczyszczenie środowiska, wahania temperatury, nieodpowiednia wilgotność powietrza),

• czynniki immunologiczne,

• alergie (pokarmowe, wziewne, kontaktowe).

AZS to choroba, która ma bardzo negatywny wpływ na jakość i życie pacjenta, odbija się niemal na każdej jego płaszczyźnie: zawodowej, rodzinnej, społecznej. Osoby chorujące na AZS skarżą się na zaburzenia snu spowodowane silnym świądem oraz choroby współistniejące (np. astma oskrzelowa, przewlekłe zapalanie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych oraz polipy nosowe). Z uwagi na zmiany skórne osoby z AZS borykają się z licznymi kompleksami, obniżeniem nastroju, niską samooceną, brakiem akceptacji własnego ciała, wycofaniem społecznym, a to znów może prowadzić do pojawienia się depresji. AZS powoduje też wiele ograniczeń związanych z wyborem zawodu, uprawianiem sportu, a nawet spędzaniem wolnego czasu.

Objawy atopowego zapalenia skóry

Typowym objawem atopowego zapalenia skóry jest suchość skóry połączona z silnym świądem oraz pojawiające się na ciele liczne zmiany o charakterze zapalnym – czerwone, łuszczące się i często sączące się plamy. Do tego dochodzi także pogrubienie naskórka (na nadgarstkach, dłoniach, przedramionach, powiekach, szyi). Skóra osób chorujących na AZS ma skłonność do nawracających zakażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych.

Objawy atopowego zapalenia skóry nieco różnią się u dzieci i u dorosłych. U niemowląt pierwsze objawy AZS pojawiają się przed ukończeniem 2. roku życia, najczęściej w 3. miesiącu życia. U dzieci starszych objawy pojawiają się między 3–12 rokiem życia – zmiany mogą pojawić się po raz pierwszy, ale może to też być kontynuacja choroby z okresu niemowlęcego. U niemowląt zmiany skórne występują na twarzy, głowie, uszach, rękach i nogach (szczególnie w zgięciu łokci i kolan), u starszych dzieci zmiany obejmują także nadgarstki, grzbiet dłoni i stóp, szyję, powieki i okolice ust. W tym okresie atopowe zapalenie skóry przyjmuje postać ostrą, skóra staje się czerwona, sucha i swędząca, pojawiają się grudki, z których sączy się wydzielina. W wyniku drapania pojawiają się strupy, może także dojść do nadkażeń bakteryjnych. W przypadku dorosłych zmiany mogą objąć całe ciało lub wystąpić tylko na którejś jego części (twarz, szyja, zgięcie łokci i kolan, klatka piersiowa), mają one postać grudek lub nadżerek, skóra jest gruba, sucha i swędząca.

Czasem atopowe zapalenie skóry bywa mylone z innymi chorobami, takimi jak łuszczyca lub łojotokowe zapalenie skóry.

Atopowe zapalenie skóry – rozpoznanie

Rozpoznaniem AZS zajmuje się lekarz dermatolog lub alergolog na podstawie wywiadu rodzinnego oraz oceny wyglądu skóry. Głównymi kryteriami rozpoznania AZS są charakterystycznie umiejscowione zmiany skórne, świąd oraz występowanie dziedzicznych chorób alergicznych (atopii) u innych członków rodziny (ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry u dziecka wynosi 80%, gdy obydwoje rodziców choruje na tę dolegliwość, a 40%, gdy choruje na nią tylko jeden z rodziców). Lekarze zwracają również uwagę na przebieg choroby - atopowe zapalenie skóry charakteryzuje się przewlekłym i nawrotowym przebiegiem.

Pozostałe objawy egzemy to m.in.:

• suchość skóry,

• wystąpienie pierwszych objawów choroby w dzieciństwie (90% przypadków zaczyna się przed ukończeniem 5. roku życia),

• podwyższone stężenie IgE w surowicy,

• dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami,

• nawracające zakażenia skóry,

• nietolerancje pokarmowe,

• łupież biały,

• rumień twarzy,

• nawrotowe zapalenie spojówek,

• nasilenie objawów w sytuacjach stresowych,

• natychmiastowe reakcje skórne,

• objaw Dennie-Morgana (dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki) – występuje tylko w przypadku AZS.

W przypadku wątpliwości można przeprowadzić badania dodatkowe takie jak: oznaczenie całkowitych stężeń przeciwciał klasy IgE i testy alergiczne.

Leczenie atopowego zapalenia skóry

Leczenie AZS jest długotrwałe, wymaga cierpliwości oraz systematyczności i – niestety – nie prowadzi do pełnego wyzdrowienia. Objawy AZS można tylko załagodzić lub „wyciszyć”, jednak będą one wracać w różnych sytuacjach i na skutek różnych czynników.

Najważniejsze w leczeniu AZS jest zapobieganie świądowi i przesuszeniu skóry. Zaleca się stosowanie emolientów, czyli preparatów odpowiednich do pielęgnacji atopowej skóry, które zapobiegają utracie wody ze skóry i jej nadmiernemu przesuszeniu. Leczenie miejscowe obejmuje stosowanie maści i innych preparatów zawierających glikokortykosteroidy, inhibitory kalcyneuryny, antybiotyki, leki przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Należy jednak pamiętać, że leczenie sterydami może być stosowane krótkotrwale, wyłącznie na zlecenie lekarza i zgodnie z jego wskazówkami, w innym razie może dojść do powikłań.

W ciężkich przypadkach w terapii AZS stosuje się fototerapię, wykorzystującą światło ultrafioletowe. Ta metoda nie jest jednak zalecana dzieciom i młodzieży, należy także stosować ją z dużą ostrożnością, ponieważ może mieć działanie kancerogenne.

Atopowe zapalenie skóry – profilaktyka

Aby nie dopuścić do nawrotów lub zaostrzenia objawów choroby, należy się stosować do kilku zasad. Oto one:

• skóra atopowa nie lubi długiego moczenia i wysokich temperatur, wybierz szybki prysznic zamiast kąpieli;

• nie trzyj skóry ręcznikiem, tylko delikatnie ją osusz;

• po umyciu się stosuj preparaty nawilżające i natłuszczające skórę;

• używaj kosmetyków do pielęgnacji skóry atopowej;

• używaj proszków i płynów do płukania przeznaczonych dla alergików, niemowląt lub osób z wrażliwą skórą;

• skóra atopowa nie lubi sztucznych, nieprzewiewnych materiałów, wybieraj tylko naturalne tkaniny, uważaj także na wełnę, której „gryząca” faktura może podrażniać skórę;

• jeśli jesteś uczulony na roztocza lub sierść zwierząt, musisz się odczulić lub wyeliminować alergeny ze swojego otoczenia;

• ogranicz sytuacje stresogenne, znajdź sobie zajęcie, które pozwoli ci się zrelaksować;

• zadbaj o nawilżenie powietrza w pomieszczaniach, w których przebywasz;

• odpowiednio się odżywiaj – unikaj przetworzonej żywności, zamiast tego wybieraj świeże owoce i warzywa, a także produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3.