Cytomegalia w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie

Cytomegalia w ciąży nie jest zagrożeniem dla kobiety i zwykle przebiega bezobjawowo. Jest jednak niezwykle niebezpieczna dla dziecka, gdyż może powodować ciężkie wady rozwojowe. Czym jest cytomegalia i czym grozi zakażenie nią w ciąży?

Czym jest cytomegalia?

Cytomegalia to zakaźna choroba wirusowa wywołana przez wirus cytomegalii (CMV, Cytomegalovirus), blisko spokrewniony z wirusem opryszczki, półpaśca i ospy wietrznej. Wirus ten jest aktywny przez cały rok, niezależnie od pory roku, a jego nosicielem są wyłącznie ludzie. Cytomegalia to dość powszechnie występująca choroba, która w większości przypadków u osób zdrowych przebiega bezobjawowo lub ma bardzo łagodny przebieg. Problem pojawia się wówczas, gdy zakażenie dotyczy osób z niedoborami odporności lub kobiet w ciąży. U płodów i noworodków ze względu na niedojrzałość układu immunologicznego oraz u osób z wrodzonymi lub nabytymi niedoborami odporności cytomegalia może mieć ostry przebieg.

Szacuje się, że około 40-80% populacji (w zależności od regionu świata) jest bezobjawowymi nosicielami wirusa. Statystyki pokazują, że nawet 90% kobiet w okresie rozrodczym miało wcześniejszy kontakt z cytomegalowirusem. Ze względu na brak objawów, większość z nich nie jest nawet świadoma nosicielstwa. Warto jednak wiedzieć, że wirus cytomegalii nie jest usuwany z organizmu, przechodzi w stan hibernacji i może się ponownie uaktywnić w sytuacji obniżenia odporności.

W jaki sposób można się zarazić wirusem cytomegalii?

Wirus CMV szybko się mnoży i łatwo rozprzestrzenia. Przenoszony jest w płynach ustrojowych (ślinie, krwi, moczu, łzach, nasieniu, wydzielinie z pochwy oraz w mleku matki), dlatego najczęściej do zarażenia cytomegalowirusem dochodzi podczas bezpośredniego kontaktu z płynami ustrojowymi nosiciela lub podczas kontaktów seksualnych. Do zakażenia wirusem cytomegalii może także dojść po transfuzji krwi lub przeszczepieniu narządów.

Do zakażenia dziecka cytomegalią może dojść jeszcze w ciąży (zarażona cytomegalią matka przekazuje wirusa poprzez łożysko); podczas porodu (poprzez kontakt z wydzieliną z dróg rodnych matki) lub w trakcie karmienia piersią, jeśli w mleku matki obecny jest wirus. Starsze dzieci mogą zarazić się CMV od swoich rówieśników podczas zabaw w żłobku lub przedszkolu, a także od rodziców lub rodzeństwa.

Dla kobiet w ciąży najczęstszym źródłem zakażenia cytomegalowirusem są dzieci do 2. roku życia, ponieważ często są bezobjawowymi nosicielami wirusa i wydalają patogen w ślinie lub moczu średnio przez 24 miesiące. Ryzyko zarażenia się wirusem od dziecka wzrasta przy długim i częstym kontakcie, dlatego szczególnie narażone są mamy dzieci w wieku przedszkolnym, a także przedszkolanki i opiekunki w żłobku.

Cytomegalia – rodzaje zakażenia

W przypadku zarażenia wirusem cytomegalii wyróżniamy:

• zakażenie pierwotne – dotyczy osób, które nie miały wcześniej kontaktu z wirusem. Do zakażenia pierwotnego dochodzi zazwyczaj w dzieciństwie. Produkują się wtedy przeciwciała, które zostają w ciele do końca życia;

• zakażenie wtórne – dochodzi do niego na skutek dużego spadku odporności lub ponownej reaktywacji wirusa. Nie daje objawów, ale nosiciel może zarażać innych nawet przez kilka lat. W przypadku dorosłych czas, w którym mogą zarażać jest krótszy.

Zarówno w przypadku zakażenia pierwotnego, jak i wtórnego, organizm produkuje przeciwciała przeciwko wirusowi CMV. Jednak obecność przeciwciał w krwi nie chroni przed uaktywnieniem się wirusa cytomegalii.

Jakie są objawy cytomegalii?

Jak już było wspomniane – w większości przypadków cytomegalia przebiega w sposób bezobjawowy. U osób z obniżoną odpornością może dawać objawy przypominające mononukleozę, czyli mogą pojawić się: powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, bóle głowy, kaszel, nudności, wymioty, zapalenie gardła, bóle mięśni. Dolegliwości te mogą się utrzymywać od kilku dni do kilku tygodni.

Objawy cytomegalii są mało charakterystyczne i często mylone z objawami infekcji górnych dróg oddechowych. By sprawdzić, czy rzeczywiście mamy do czynienia z wirusem CMV, należy zrobić badania serologiczne przeciwciał w klasie IgG i IgM.

Wyniki badań interpretuje się następująco:

• ujemny IgG (-), ujemny IgM (-) – brak zakażenia wirusem cytomegalii,

• ujemny IgG (-) dodatni IgM (+) – początek zakażenia,

• dodatni IgG (+), dodatni IgM (+) – zaawansowane zakażenie,

• dodatni IgG (+), ujemny IgM (-) – cytomegalia uśpiona, zakażenie przebyte wcześniej.

Zaleca się wykonanie badań na cytomegalię w ciąży w jej pierwszym trymestrze.

Warto wiedzieć, że obecność przeciwciał u matki nie oznacza zakażenia u dziecka. Pierwsze symptomy przeniesienia CMV na płód można dostrzec podczas USG, nie daje ono jednak ostatecznej diagnozy. Wiarygodną diagnozę można wyłącznie uzyskać poprzez wykonanie amniopunkcji, która pozwala wykryć cytomegalowirusa w płynie owodniowym.

Cytomegalia w ciąży

Cytomegalia w ciąży nie stanowi zagrożenie dla matki, ale jest niebezpieczna dla dziecka w przypadku przejścia wirusa CMV przez łożysko do płodu. Zakażenie wirusem cytomegalii jest najczęstszym czynnikiem infekcji wewnątrzmacicznych wszystkich urodzonych dzieci i dotyczy to około 2% noworodków.

To, jak bardzo wirus cytomegalii jest groźny dla dziecka, zależy od tego, kiedy ciężarna zaraziła się cytomegalowirusem. Jeżeli przyszła matka była zakażona wcześniej, a w ciąży doszło do reaktywacji uśpionego wirusa, ryzyko przeniesienia CMV na płód jest niskie (1-3,5%), a do jego uszkodzenia dochodzi w 10% przypadków. Jeśli w ciąży dojdzie do pierwotnego zakażenia, wzrasta zarówno ryzyko przeniesienia wirusa na płód (30-50%), jak i prawdopodobieństwo wystąpienia objawów u dziecka po urodzeniu.

Najniebezpieczniejsza dla płodu jest pierwotna infekcja, która rozwinie się u ciężarnej w I trymestrze ciąży – może ona doprowadzić do poronienia lub do rozwinięcia się poważnej wady wrodzonej w obrębie układu nerwowego płodu. Zakażenie w II lub III trymestrze może skutkować przedwczesnym porodem lub uszkodzeniem mózgu objawiającym się zaburzeniami rozwoju, czy padaczką.

W 85-90% przypadków u dzieci zakażonych wewnątrzmacicznie nie stwierdza się objawów choroby po porodzie, jednak u 5–15% z nich mogą rozwinąć się długoterminowe powikłania takie jak: całkowita utrata słuchu, zaburzenia widzenia lub opóźnienia umysłowe. Z tego powodu u dzieci, u których stwierdzono zakażenia bezobjawowe lub przebiegające z niewielkimi objawami, zaleca się długoletnią obserwację lekarską.

U 10-15% zakażonych noworodków występują takie objawy cytomegalii jak: ograniczenie wewnątrzmacicznego wzrostu, małogłowie, powiększenie wątroby i śledziony, żółtaczka, zapalenie siatkówki i naczyniówki oka czy niedokrwistość. Jest to najczęściej efektem pierwotnego zakażenia kobiety we wczesnym etapie ciąży. U tych dzieci rokowania są najgorsze.

Około 10% dzieci zostaje zarażonych cytomegalią podczas porodu, zdarza się również, że do zarażenia dochodzi podczas karmienia piersią. W obu przypadkach infekcje CMV przebiegają bezobjawowo i nie powodują żadnych komplikacji.

Jak zapobiegać zakażeniu cytomegalią w ciąży?

Ze względu na powszechne występowanie CMV w społeczeństwie, zapobieganie cytomegalii w ciąży jest trudne. Najważniejsze jest przestrzeganie poniższych zasad higieny:

• częste mycie rąk ciepłą wodą z mydłem, szczególnie po kontakcie z dziećmi, zmianie pieluszki lub po powrocie do domu;

• unikanie korzystania z tych samych sztućców, kubków i butelek co dziecko, a także dzielenia się jedzeniem;

• unikanie bardzo bliskich kontaktów z dziećmi, zwłaszcza całowania;

• unikanie wkładania dziecięcego smoczka do swoich ust;

• częste dezynfekowanie powierzchni i przedmiotów, zwłaszcza tych, które miały kontakt ze śliną dziecka.

Podsumowanie

• Cytomegalii w ciąży można uniknąć przestrzegając prostych zasad higienicznych.
• Przebycie CMV przed ciążą nie zabezpiecza przed ponowną reaktywacją wirusa, ale zmniejsza ryzyko transmisji cytomegalowirusa do płodu.
• W przypadku wszelkich objawów grypopodobnych w ciąży należy udać się do lekarza, który zaleci wykonanie badań serologicznych wykluczających lub potwierdzających wirusa CMV.
• Nie ma przeciwwskazań do karmienia piersią przez kobiety CMV-pozytywne w terminie porodu.
• Nie ma skutecznej metody leczenia cytomegalii u kobiet w ciąży i dzieci z wrodzoną cytomegalią.