Co to jest cytologia?

Cytologia, inaczej wymaz z szyjki macicy, to badanie przesiewowe wykonywane w kierunku wczesnego wykrycia nowotworu szyjki macicy. Cytologia umożliwia wykrycie komórek rakowych lub stanów przedrakowych niewidocznych w badaniu ginekologicznym oraz nie dających odczuwalnych dolegliwości. Badanie cytologiczne jest bezbolesne, nieinwazyjne, bezpieczne i nie daje żadnych skutków ubocznych, a cała procedura trwa zaledwie kilka minut. Cytologia powinna być wykonywana regularnie przez każdą kobietę, niezależnie od wieku. Cytologia to badanie ratujące życie, ponieważ rak szyjki macicy odpowiednio wcześnie wykryty jest chorobą wyleczalną. Badanie cytologiczne może być rozszerzone o diagnostykę zakażenia wirusem HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) przyczyniającym się do rozwoju nowotworu. Kiedy w takim razie należy wykonać badanie cytologiczne? Jak przebiega badanie i jak przygotować się do pobrania cytologii?

Cytologia- rodzaje i przebieg badania

Cytologia jest badaniem bezbolesnym, niektóre kobiety mogą poczuć podczas pobierania materiału nabłonkowego coś w rodzaju szczypania. Pobranie cytologii odbywa się w gabinecie ginekologicznym i trwa kilka minut. Pacjentka leży na fotelu ginekologicznym, lekarz wprowadza do jej pochwy wziernik, poprzez który za pomocą specjalnej szczoteczki cytologicznej pobiera nabłonek z wnętrza oraz ujścia szyjki macicy, a następnie zabezpiecza go w zależności od rodzaju wykonywanego testu. Pobrany materiał przekazywany jest do laboratorium i oglądany pod mikroskopem.

Wyróżniamy następujące rodzaje cytologii:

• cytologia klasyczna (inaczej zwana konwencjonalną), podczas której pobrany materiał przenoszony jest na specjalne szkiełko, sposób ten nie pozwala na równomierne rozprowadzenie komórek;

• cienkowarstwowa cytologia płynna LBC (ang. Liquid-Based Cytology), podczas której pobrany materiał umieszczany jest w płynnym podłożu, minimalizującym ryzyko uszkodzenia komórek oraz pozwalającym na wyeliminowanie niepożądanych elementów z pobranego materiału (komórki krwi, śluz, bakterie utrudniające ocenę mikroskopową).

Cytologia płynna jest metodą rekomendowaną przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, ponieważ wykazuje przewagę nad cytologią konwencjonalną (klasyczną):

• jest czulsza i dokładniejsza;

• pozwala uzyskać większą liczbę dobrych jakościowo komórek do analizy, co zmniejsza odsetek wyników nieczytelnych lub fałszywie ujemnych;

• umożliwia wykrycie nieprawidłowych zmian w obrębie śluzówki macicy, które w standardowej cytologii mogłyby zostać przeoczone;

•  pozwala na wykonanie innych badań z pobranego materiału np. badań w kierunku nosicielstwa wirusa HPV.

Cytologia płynna LBC z genotypowaniem HPV 14 pozwala wykryć nie tylko raka szyjki macicy, ale także obecność wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), który ten nowotwór powoduje. Do zarażenia wirusem HPV najczęściej dochodzi podczas kontaktów seksualnych z osobą zakażoną. Ponieważ infekcja HPV rzadko daje objawy, większość nosicielek wirusa nie zdaje sobie sprawy z jego obecności w organizmie. HPV może powodować zmiany w komórkach szyjki macicy, doprowadzając do rozwoju raka.

Należy podkreślić, że HPV to nazwa ogólna, która obejmuje ponad 100 typów tego wirusa – nie wszystkie z nich są tak samo groźne dla zdrowia. Typy HPV z niską onkogennością mogą być przyczyną brodawek (kłykcin) narządów płciowych, typy wysokoonkogenne są szczególnie niebezpieczne. Cytologia płynna LBC z badaniem jakościowym HPV wykrywa obecność 14 typów wysokiego ryzyka (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68), przy czym rozróżnia genotyp wirusa HPV typu 16, 18 i 45, który w 70% przypadków jest przyczyną inwazyjnego raka szyjki macicy.

Cytologia- kiedy wykonać badanie?

Pierwszą cytologię należy wykonać jednak nie później niż przed ukończeniem 25. roku życia lub wkrótce po rozpoczęciu współżycia (maksymalnie po 3 latach od rozpoczęcia aktywności seksualnej).

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników kobiety poniżej 30. roku życia powinny wykonywać cytologię co 1-3 lata w zależności od poprzedniego wyniku. Kobietom po 30. roku życia zaleca się wykonywanie cytologii z jednoczesnym genotypowaniem wirusa HPV co 1-3 lata. Badania cytologii konwencjonalnej oraz płynnej bez rozszerzenia badania w kierunku HPV najlepiej wykonywać co roku, co pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia i uniknięcia zachorowania na nowotwór.

Nie ma górnej granicy wieku, po której kobieta może zaniechać wykonywania badań cytologicznych. Wykonywania cytologii mogą ewentualnie zaprzestać – po konsultacji z lekarzem – kobiety między 65. a 70. rokiem życia pod warunkiem, że wyniki trzech kolejnych wymazów z szyjki macicy były prawidłowe, a w ciągu ostatnich 10 lat nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości w badaniach ginekologicznych.

Cytologię wykonuje się także u kobiet w ciąży.

Wskazania do badań cytologicznych

Cytologia to badanie profilaktyczne, wykonywane rutynowo, dzięki któremu można wykryć stany przedrakowe i zapobiec rozwojowi raka szyjki macicy. Cytologię wykonuje się także w celu kontroli leczenia nadżerki tarczy szyjki macicy oraz diagnostyki stanu szyjki macicy.

Cytologia- przygotowanie i zalecenia

Zarówno cytologia płynna, jak i klasyczna, nie wymagają od pacjentki specjalnych przygotowań. Warto jednak pamiętać o kilku ważnych zasadach:

• na 4 dni przed planowaną cytologią nie należy stosować żadnych leków i kremów dopochwowych, ani stosować irygacji pochwy;
• na minimum 2 dni przed planowanym badaniem cytologicznym należy powstrzymać się od współżycia, długich kąpieli, stosowania tamponów i kosmetyków do higieny intymnej;
• przed cytologią należy wyleczyć wszystkie infekcje intymne, które mogą zafałszować wynik;
• cytologię najlepiej wykonać 4 dni po zakończonym krwawieniu;
• nie pobiera się materiału do badania cytologiczego podczas miesiączki.

Nieprawidłowy wynik cytologii

Należy podkreślić, że nie wszystkie nieprawidłowości wykryte podczas badania cytologicznego oznaczają wystąpienie nowotworu szyjki macicy. Taki wynik cytologii świadczyć także o podwyższonym ryzyku nowotworu, nosicielstwie wirusa HPV lub o innym procesie chorobowym toczącym się w obrębie szyjki macicy. Dlatego wyniki cytologii należy zawsze konsultować z ginekologiem, który może zdecydować o przeprowadzeniu bardziej szczegółowych badań.

Pozytywny wynik testu na obecność HPV także nie jest wyrokiem i nie zawsze oznacza raka. Wymaga jednak bezwzględnej obserwacji i kontroli lekarza, który pokieruje dalszym postępowaniem.

Co wykrywa cytologia?

Każdego roku w Polsce u około 3000 kobiet diagnozuje się raka szyjki macicy. Ponad połowa z nich umiera, ponieważ choroba została wykryta zbyt późno. W niechlubnym rankingu zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy w porównaniu do innych krajów europejskich wychodzimy na prowadzenie. Dzieje się tak ze względu na niską świadomość społeczną znaczenia badań cytologicznych w wykrywaniu nowotworu. Mimo łatwej dostępności do badania, wykonywanie cytologii deklaruje statystycznie zaledwie 27% Polek. Te statystyki można byłoby zmienić – a tym samym zwiększyć szanse na ratunek – gdyby kobiety regularnie wykonywały cytologię. Cytologia z powodzeniem wykrywa około 90% przypadków raka szyjki macicy, około 50% przypadków raka trzonu macicy oraz 10% przypadków raka jajnika. Najlepszą metodą walki z rakiem jest profilaktyka – im szybsze rozpoznanie choroby, tym lepsze rokowania. Dlatego tak ważne w walce z rakiem szyjki macicy są regularnie wykonywane badania cytologiczne.