Czy to migrena? Diagnostyka bólu głowy w pigułce.
Rodzaje bólów głowy
Ból głowy to powszechna dolegliwość, z którą pacjenci często zgłaszają się do lekarza. Może się pojawić w każdym wieku i mieć różnorodne przyczyny. Nie zawsze jednak jest objawem poważnej choroby.
Najczęściej bóle głowy dzieli się na pierwotne (samoistne), które same w sobie są chorobą i nie wynikają ze zmian strukturalnych w mózgu, oraz wtórne – będące objawem innego problemu zdrowotnego.
Do pierwotnych bólów głowy zaliczamy:
-
migrenę,
-
napięciowy ból głowy,
-
klasterowy ból głowy,
-
hemikranię napadową,
-
inne rzadkie postacie (np. śródsenny ból głowy czy wysiłkowy ból głowy).
Pierwotne bóle głowy zwykle nie stanowią zagrożenia dla życia, jednak ze względu na swoją częstotliwość mogą istotnie obniżać jego jakość. Ich przyczyną bywa m.in. rozszerzenie naczyń krwionośnych w oponach mózgowych lub zaburzenia w wydzielaniu neuroprzekaźników. Dolegliwościom tym sprzyjają również: zmiany ciśnienia atmosferycznego, zmęczenie, głód, odwodnienie, palenie papierosów, spożywanie alkoholu oraz silne emocje.
Bóle głowy o charakterze wtórnym występują rzadziej, świadczą jednak o innej chorobie i wymagają poszerzonej diagnostyki. Mogą towarzyszyć łagodnym zaburzeniom lub być objawem poważnej choroby zagrażającej życiu. Ich przyczyną mogą być m.in.: urazy głowy lub szyi, nadciśnienie tętnicze, choroby laryngologiczne (np. zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok przynosowych), schorzenia naczyń wewnątrzczaszkowych lub dogłowowych, choroby szyi, zębów, jamy ustnej, czaszki, wady wzroku i choroby oczu, zatrucia toksynami, a nawet zaburzenia psychiczne.
Jak rozpoznać migrenę?
Migrena to najczęściej występujący pierwotny ból głowy. Jest on silny, napadowy i pulsujący, często jednostronny. Migrenowym bólom głowy towarzyszą dodatkowe objawy, takie jak nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło i dźwięk. U niektórych pacjentów występują również objawy neurologiczne, np. zaburzenia widzenia, drętwienie twarzy, szyi lub kończyn, zawroty głowy czy trudności z mówieniem. Napad migreny może trwać od 4 do 72 godzin.
Najczęstsze rodzaje migreny to:
-
migrena z aurą – występuje u około 25% chorych. Przed pojawieniem się bólu głowy lub w jego trakcie dochodzi do objawów neurologicznych, najczęściej w postaci zaburzeń wzrokowych, takich jak błyski światła, mroczki, zamazane widzenie, ciemne plamy lub krótkotrwała utrata wzroku. W niektórych przypadkach mogą wystąpić także zaburzenia mowy, drętwienie kończyn, zaburzenia równowagi czy niedowład. Objawy te są odwracalne i zwykle ustępują w ciągu doby;
-
migrena bez aury – występuje częściej, bo u około 75% przypadków pacjentów. Zwykle ogranicza się do ataku silnego bólu głowy, któremu towarzyszą nudności i wymioty.
Dodatkowo wyróżnia się inne typy migreny, m.in.: migrenę miesiączkową, oczną (siatkówkową), okoporaźną, hepiglemiczną (skojarzoną), prawdopodobną, brzuszną oraz powikłaną.
Na rozwój migreny wpływają czynniki środowiskowe, styl życia oraz predyspozycje genetyczne. Najczęściej jest ona dziedziczona w linii żeńskiej, choć możliwe jest także przekazywanie jej z kobiety na potomstwo płci męskiej. Osoby, u których w rodzinie występowała migrena, są bardziej narażone na jej występowanie.
Atak migreny mogą wywołać m.in.:
-
zmiany hormonalne u kobiet (szczególnie przed okresem);
-
niektóre leki;
-
stres;
-
zaburzenia rytmu snu;
-
bodźce zmysłowe (jasne światła, głośne dźwięki, silne zapachy);
-
intensywny wysiłek fizyczny;
-
zmiany pogody lub ciśnienia atmosferycznego;
-
niektóre pokarmy (np. wysokoprzetworzona żywność) i napoje (np. alkohol, kawa);
-
głód i odwodnienie;
-
przemęczenie;
-
ból karku;
-
urazy głowy.
Objawy migreny są na tyle charakterystyczne, że zwykle do jej rozpoznania wystarcza dokładny wywiad lekarski przeprowadzony przez internistę lub neurologa. W razie potrzeby wykonuje się dodatkowo badania, takie jak EEG (elektroencefalografia) lub tomografia komputerowa głowy, by wykluczyć inne choroby o podobnych objawach (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie tętnicy skroniowej, ostry napad jaskry, czy krwotok podpajęczynówkowy).
Leczenie migreny
Migrenę leczy się doraźnie – by przerwać jej atak – lub profilaktycznie, by zapobiec jej nawrotom.
Leczenie doraźne ma na celu złagodzenie objawów bólowych. W tym celu stosuje się paracetamol, kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub preparaty z grupy tryptanów. W przypadku wystąpienia nudności i wymiotów pomocne mogą być również leki przeciwwymiotne.
Leczenie profilaktyczne nie przynosi natychmiastowej ulgi – na jego efekty trzeba poczekać nawet kilka miesięcy. W terapii stosuje się leki kardiologiczne, przeciwpadaczkowe oraz antydepresyjne, które mogą być łączone z leczeniem doraźnym.
Ulgę w migrenie mogą przynieść także metody niefarmakologiczne, takie jak fizykoterapia, akupunktura, terapia behawioralna czy techniki relaksacyjne. Istotne jest również prowadzenie zdrowego stylu życia – odpowiednia ilość snu, regularne posiłki, prawidłowe nawodnienie oraz unikanie stresu. Warto także ograniczyć spożycie alkoholu i kofeiny.
Niezależnie od zastosowanej metody leczenia, należy pamiętać, że migrena to przewlekłe, nieuleczalne zaburzenie neurologiczne. Zostało ono uznane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za jedną z chorób znacząco obniżających jakość życia oraz aktywność zawodową i społeczną pacjentów.
Bóle głowy a napięcie i stres
Stres oraz napięcie psychiczne mogą powodować ból głowy, szczególnie o charakterze napięciowym. W reakcji na stres przyspiesza akcja serca i wzrasta ciśnienie tętnicze. Organizm broni się przed tym, rozszerzając naczynia krwionośne, co obniża ciśnienie i zmniejsza ryzyko np. wylewu, ale jednocześnie może wywoływać ból głowy. Dodatkowo stres powoduje nadmierne napięcie mięśni w okolicach karku, szyi i ramion, co również sprzyja występowaniu dolegliwości bólowych.
Napięciowy ból głowy ma zazwyczaj charakter obustronny i uciskający – często opisywany jest jako uczucie obręczy zaciskającej się wokół głowy. Zwykle pojawia się w okolicach czoła i skroni. Może trwać od kilkudziesięciu minut do kilku dni. Ból ten jest łagodny lub umiarkowany, nie powoduje nudności i wymiotów, nie nasila się podczas wysiłku fizycznego. Może być uciążliwy, jednak pozwala na normalne codzienne funkcjonowanie. Napięciowy ból głowy częściej występuje u kobiet. Zwykle ustępuje po zastosowaniu dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych.
U około 2–3% populacji napięciowy ból głowy może jednak przybrać postać przewlekłą. W takiej sytuacji dolegliwości występują niemal codziennie, co znacząco obniża jakość życia. Często prowadzi to do nadmiernego stosowania leków przeciwbólowych, co z kolei może skutkować tzw. polekowym bólem głowy, zwanym również bólem głowy z odbicia.
Kiedy ból głowy może oznaczać coś poważniejszego?
Nie każdy ból głowy jest powodem do niepokoju. W większości przypadków ma charakter sporadyczny i ustępuje samoistnie lub po zastosowaniu dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych. Jeśli jednak dolegliwości pojawiają się często, nasilają się, nie ustępują mimo leczenia i utrudniają codzienne funkcjonowanie, warto skonsultować się z lekarzem.
Pilna diagnostyka jest konieczna, jeśli występują tzw. objawy alarmowe:
-
ból pojawia się nagle, jest bardzo silny i gwałtowny (tzw. ból piorunujący);
-
bólowi towarzyszy gorączka, drgawki, wymioty, utrata masy ciała, przewlekłe zmęczenie zaburzenia świadomości lub objawy neurologiczne (np. powiększone źrenice, zaburzenia mowy, równowagi, niedowład);
-
ból zakłóca sen;
-
ból występuje podczas wysiłku fizycznego, kaszlu lub aktywności seksualnej;
-
ból pojawił się po 50. roku życia i nie występował wcześniej albo znacząco zmienił swój charakter.
Te objawy mogą wskazywać na poważne schorzenia, takie jak krwotok podpajęczynówkowy, tętniak, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, krwiak podtwardówkowy, olbrzymiokomórkowe zapalenie naczyń, guz mózgu, wstrząs mózgu, nowotwór lub inne stany zagrażające życiu. W takiej sytuacji należy niezwłocznie udać się na szpitalny oddział ratunkowy (SOR) lub wezwać karetkę pogotowia.
Diagnostyka bólów głowy
Diagnozę bólu głowy może postawić lekarz rodzinny lub lekarz pierwszego kontaktu. W razie potrzeby może też skierować pacjenta do specjalisty neurologa.
Wstępne rozpoznanie umożliwia szczegółowy wywiad lekarski, który przeprowadza się na początku wizyty. Lekarz może zapytać m.in. o:
-
charakter bólu;
-
jego lokalizację;
-
częstotliwość występowania;
-
czas i okoliczności pojawiania się dolegliwości;
-
przybliżony czas trwania epizodu bólowego;
-
objawy towarzyszące;
-
czynniki wyzwalające lub nasilające ból;
-
dotychczas stosowane leczenie i jego skuteczność.
Istotnym elementem diagnostyki jest także badanie fizykalne, obejmujące m.in. pomiar ciśnienia tętniczego oraz ocenę podstawowych odruchów neurologicznych. W wielu przypadkach to wystarcza do postawienia trafnej diagnozy. Gdy jednak sytuacja tego wymaga, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak:
-
badania laryngologiczne;
-
badania okulistyczne z uwzględnieniem oceny dna oka i ciśnienia śródgałkowego,
-
badania laboratoryjne krwi i moczu.
W przypadku bólów głowy z objawami sugerującymi padaczkę wykonuje się elektroencefalografię (EEG). Nakłucie lędźwiowe z analizą płynu mózgowo-rdzeniowego przeprowadza się natomiast przy podejrzeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (np. gdy pacjent nie jest w stanie przygiąć głowy do klatki piersiowej).
Cennym narzędziem diagnostycznym są badania obrazowe – tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (RM). Wykonuje się je przede wszystkim u pacjentów z objawami alarmowymi.
Tomografia komputerowa pozwala wykryć m.in. nowotwory mózgu, choroby zatok, choroby ucha środkowego czy krwawienia doczaszkowe. Rezonans magnetyczny jest badaniem o większej czułości i umożliwia wykrycie m.in. nieprawidłowości naczyniowych, guzów przysadki mózgowej, ognisk padaczkowych oraz nowotworów.
W wyjątkowych przypadkach w diagnostyce bólów głowy wykorzystuje się biopsję tętnicy skroniowej wraz z badaniem histopatologicznym. Wskazaniem do jej wykonania jest podejrzenie olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnicy skroniowej.
Źródła:
https://www.mp.pl/pacjent/objawy/152658,bol-glowy
https://neurologia-praktyczna.pl/a2654/Samoistne-bole-glowy.html
https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.4.
https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/150555,migrena-objawy-przyczyny-leczenie
https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/aktualnosci/265277,migrena-nie-jest-zwyklym-bolem-glowy
https://www.znanylekarz.pl/blog/bol-glowy-przyczyny-objawy-badania-obrazowe
Napięciowe bóle głowy w praktyce lekarza rodzinnego, Mariusz Siemiński, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2017; t. 11, nr 6, s. 255-262.
Czy, co i kiedy badać w bólach głowy?, Jacek J. Rożniecki, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2006, tom 2, nr 2, 78–86.
Wszelkie prawa zastrzeżone